Gaprindaxvilik 1978an galdu zuen koroa, orduan 17 urte besterik ez zituen Maia Txiburdanidzek mendean hartu zuenean, Munduko Txapelketan.
Zortzi mende lehenago, Tamar Georgiakoa erreginak xakea hedatu zuen bere erreinupean, eta ezkontza doteak xake joko banarekin osatu behar zirela agindu zuen, emakumeek jokatzea sustatuz. Georgiarrek eutsi egin zioten ohitura hari eta, beraz, Sobietar Batasunean xakea eskoletan eta langileen artean ereitea erabaki zutenean, mendeetan zehar ongarritutako lurra aurkitu zuten. Georgiarrek pasioz bizi zuten xakea, eta Nona Gaprindaxvili gailurrera iristeak areagotu egin zuen lilura hura, haren emaitzek eta garaipenek eragin handia izan baitzuten XX. mendearen bigarren erdialdean Georgiako emakumeen artean, xakearekiko sukarra hauspotzeko.
Maia Txiburdanidzek, esaterako, giro hartan ezagutu zuen xakea. Kutaisin jaio zen, Georgiako hiri zaharrean, 1961eko urtarrilaren 17an. Kaukasoko mendien magalean, zortzi urte zituenean ikasi zuen xakean, eta haurtzaroan orduak eta orduak eman zituen xake taularen aurrean. 12 urterekin liluratuta zituen entrenatzaileak, eta Jugoslaviako txapelketa batera bidali zuten Georgiako Xake Federazioaren izenean. Hasieran, antolatzaileak harritu egin ziren, neska hura bidalita georgiarrak nahastu egin zirelakoan, adinagatik, baina laster ohartu ziren ezetz, Vlasta Macek Jugoslaviako txapeldunari 4-0 gailendu zitzaionean. “Fischer txikia” izendatu zuen Jugoslaviako hedabideetan.
15 urterekin emakumeen arteko Sobietar Batasuneko txapelketa irabazi zuen junior mailan, eta 16 urterekin kategoria nagusian gailendu zen. Estilo erasokor eta gordinarekin, Hautagaien Txapelketan aurkariak alde batera uztea lortu zuen, eta Munduko Txapelketaren finalera heldu zen, Nona Gaprindaxvili herrikidearen aurka. Irabazi egin zuen, eta xakearen historiako munduko txapeldun gazteena bihurtu zen, 17 urterekin.
[Maia Txiburdanidze, xakearen historiako munduko txapeldun gazteena. 17 urterekin lortu zuen lehen aldiz Munduko Txapelketa irabaztea. Argazkia 1984ko da. Volvograden. Egilea: Nekrasov/Sputnik].
Emakumeentzat soilik ziren txapelketetan parte ez hartzea erabaki zuen orduan, eta munduko txapelketak eta olinpiar jokoak kenduta, genero bereizketarik gabeko txapelketetan soilik aritu da harrezkero.
Medikuntza ikasketei ekin zien 18 urterekin, eta horrek xakean aritzeko eta entrenatzeko denbora zeharo murriztu zion arren beste lau aldiz irabazi zuen Munduko Txapelketa, Nana Alexandria, Irina Levitina Elena Akhmilovskaya eta Nana Ioseliani mendean hartuta. 1991n galdu zuen titulua, Xie Jun txinatarraren aurka. Medikuntzaz gain, georgiera eta grekera zaharra ere ikasi zituen, eta georgieraz ez ezik, errusieraz, ingelesez eta alemaneraz ere hitz egiten du.
Txiburdanidzeren talentuaz harago, xake taulan erakusten duen sormenerako gaitasuna aipatzen dute adituek eta kazetariek. Ez da harritzekoa, horrek lotura estua baitu Kutaisiko txapeldunak xakea ulertzeko duen moduarekin: “Xakea batez ere artea da, eta xakearen alderdi sortzailea interesatzen zait gehienbat”. Horregatik, ahal duen heinean, gaur egun ere sormenari leihoak zabaltzen jarraitzen du, atsedenik hartzeko asmorik gabe.
Mendebaldean oihartzun handirik izan ez badu ere, sorlekuan behintzat aitortza jaso du, eta askotan omendu dute izandako ibilbideagatik, lortutako guztiagatik eta emakumeen eskubideen alde egindako urratsengatik. Horrelakoetan, Txiburdanidzek beti ere bidelagunak gogoratu ohi ditu, bereziki taulakideak izan dituen Nona Gaprindaxvili, Nana Alexandria eta Nana Ioseliani herrikideak, mendeetan zehar xakean aritu diren emakume georgiarren oinordekoak direlakoan.
[Nana Alexandria, Nona Gaprindaxvili, Maia Txiburdanidze eta Nana Ioseliani, gaur egun, Glory to the Queen dokumentalaren fotograma batean].
Laurek xakeari eta emakumeen ahalduntzeari egindako ekarpena Glory to the Queen (2020) dokumentalean bildu zuten iaz Tatia Skhirtladze eta Anna Khazaradze zinema zuzendariek.
Erreferentziak:
· Khazaradze, Anna & Skhirtladze, Tatia: Glory to the Queen. 2020.
(Nona Gaprindaxvili, Maia Txiburdanidze, Nana Alexandria eta Nana Ioselianiri buruzko dokumentala).
· Scala, Eduardo: “Maia Chiburdanidze”, in El juzgador de Ajedrez. Bartzelona: Ediciones Ardora, 2014.
————————–
· Xake taularen zuri beltzetan.
Orain arteko atal guztiak hemen irakurgai: labur.eus/xaketaula
kalaportu, itsasontzi gorri bat... 
Utzi iruzkina