Eltziego, lurperatutako soldaduak eta ardo afrantsesatua

Misterioa eta azalpenik gabeko gertaerak ez dira iraganeko kontua soilik. Nahikoa da kontu hauetan aritzen diren kazetarien lanari arreta jartzea kasu berriak etengabe ezagutzeko. Euskal Herrian, azkena, hilabete honetan bertan azaleratu da, Cuarto Milenio eta Milenio 3 saioetako Javier Perez Campos idazle eta kazetariaren eta Javier Echazarra kazetari, idazle eta ikerlari gasteiztarraren eskutik.

Bi kazetariak, urriaren 9an, Arabar Errioxan aritu ziren telebistarako erreportaje bat filmatzen, Cuarto Milenio saioko lan-taldearekin batera. Egun hartan Enrique Echazarrak twitter bidez zabaldu zuen argazkia eta mezua da behean ageri dena.

Bada, egun hartan, Eltziegon lanean ari zirela, emakume bat hurbildu zitzaien, Maria izenekoa, eta kezkatuta kontatu zien bere etxean azkenaldian gertatzen ari zen guztia. Mariaren lekukotza, pasa den larunbat gauean eskaini zuten Milenio 3 irratsaioan, Javi Perezen eskutik (hemen entzun edo jaitsi daiteke irratsaioa).

Maria, Eltziego erdialdean dagoen XVII. mendeko jauregi zahar batean bizi da, eta laguntza eskatu zien kazetariei, kezkatuta, bere etxean azkenaldian gertatzen ari dena ulertu nahian. Mariaren hitzetan, ez zuen pentsatu ere egin Eltziegora iritsi eta bizitzeko jauregi hura erostea hautatu zuenean, gertatzen ari zaionaren antzeko ezer gerta ziezaiokeenik. Pasa den larunbat gauean, Milenio 3 irratsaioan, hitzez hitz, honakoa kontatu zuen Mariak, gazteleraz:

“Egun batean, bakarrik bazkaltzen ari nintzenean, nire atzean zerbait edo norbait pasa zela iruditu zitzaidan. Atzera begiratu, eta ez zegoen inor, noski. Bakarrik nengoen. Sukaldean, kajoien tiraderetan, patata poltsetan tokatutako panpina txiki batzuk zintzilikatu zituzten haurrek, soka fin batekin. Bada, nire atzean norbait sentitu ondoren, panpina txiki haiek denak mugitzen ikusi nituen”.

Etxean beste norbait egotearen sentsazio beldurgarri hori, areagotzen joan da jauregia erosi eta bertan bizitzen hasi zirenetik. Mariaren hitzetan, duela hilabete ingurukoa da hurrengo gertaera: “Bakarrik nengoen etxean. Telebista itzalita zegoen, eta isiltasuna zen nagusi. Goiko pisuan sofa bat dut, ohe bihurtu daitekeen laminadun sofa-ohe horietakoa. Norbait esertzen denean laminek karrask egiten dute apur bat, eta entzun egiten da. Bada, sofan norbait eseri balitz bezala entzun nuen. Gora igo nintzen, eta ez zegoen inor, noski. Behera jaitsi, eta berriro ere sofaren hotsa. Laminak, krask eta krask, nire sofan norbait esertzen denean entzuten den soinu bera, dudarik gabe”.

Hau guztia Maria etxean bakarrik dagoenean gertatzen denez, Javi Perez kazetariak nabarmendu zuen moduan, esperientzia erabat subjektiboa izan daiteke, edo aluzinazioen, beldurren edo Mariaren buruak sortutako zerbaiten ondorioa. Kontua da, ordea, haurrak ez beldurtzearren Mariak hau guztia isilpean gorde arren, bera hotsak entzuten eta norbait sentitzen hastearekin batera hasi direla haurrak etxeko leku zehatz batzuetara ez dutela bakarrik sartu nahi esaten. Beldurra ematen omen dielako. Leku horiek, zehazki, Mariak bakarrik dagoenean hotsak entzuten dituen gelak dira.

Honaino, guztia istorio klasiko bat da gai hauetan aritzen diren kazetarientzat. Baina Mariak badu kontatzeko gehiago: “Lehengo batean, senarra lanean ari zenez, ez molestatzearren, beste gela batera joan nintzen, eta norbait sentitu nuen eskaileretan behera, nire gelaraino. Haurretako bat zelakoan, atzera begiratu nuen, baina ez zegoen inor. Eta ezustean, ahots bat entzun nuen, aide esanez. Emakume izen bat zelakoan nengoen, baina dirudienez, frantsesez, laguntza edo lagundu esan nahi du”.

Horrek erabat aztoratu zuen Maria. Izan ere, Eltziegon bertan, etxea eraberritzean, sotoan Frantziako soldaduen uniformeak aurkitu dituen ezagunen bat badu, eta berehala egin zuen lotura, bere etxean ere horrelakorik egon ote daitekeen nonbait. Ez uniformeak soilik. Maria bizi den jauregiaren parez pare dagoen eraikinean, zaharberritze lanetan, eskaileretan, Frantziako soldaduen hezurkinak ere aurkitu izan zituzten, uniformeekin. Orain arte, ordea, hori guztia isilpeko zerbait izan da, eraikin horiek pribatuak izatean, erakunde publikoak iritsi eta balio historikoa duen aztarnategi edo aurkikuntzaren bat delakoan etxea hankaz gora ez jartzearren, edo museo moduko zerbait ez bihurtzearren.

Iñaki Egaña historialariari galdetuta, zalantza askorik gabe, lurperatutako soldadu haiek 1808-1813 urteetako gerrakoak izango direla nabarmendu digu, Espainiako Independentzia Gerra deitu zuten hartakoak. “Euskal Herriko bazter guztietan garai horretako soldadu asko daude lurperatuta”, historialari donostiarraren arabera.

Ardo afrantsesatua edo frantsesa duen ardoa

Soldadu frantziarren eta ardoaren inguruan, berriz, mila kondaira eta bat gehiago daude Arabar Errioxan.
Gehienak 1808-1813 urteetako gerrarekin lotutako aldaerak dira. Borrokaren batean soldaduren bat hil, eta ardoa artzitu ahal izateko erabiltzen ziren upel handietan desagerrarazten zuten gero. Antzeko gertaeren aldaerak dituzte hizpide herriz herri zaharrenek oroitzen dituzten kondaira gehienek. Hortik omen dator ardo honek frantsesa dauka edo ardo hau afrantsesatua da esamoldea. Hemen kontu honen inguruko zenbait kondaira eta aldaera, irakurgai:
· Este vino tiene francés.
· Vino afrancesado.

Bestalde, historia liburuek gehiegi nabarmentzen ez duten arren, Frantziaren aldeko soldadu haietako asko eta asko euskal herritarrak ziren, lapurtarrak, baxenafarrak zein zuberotarrak. Euskara ere hitz egingo zuen hainbatek. Litekeena da, beraz, Eltziegon Mariaren etxean errari dabilen haietakoren batek, aide esaterakoan, frantsesez laguntza eskatu beharrean, euskaraz hitz egitea, aide, ospa, alde esanez, alde hemendik esamoldearen adieran. Kasu horretan, are beldurgarriagoa da Mariaren testigantza…

Aste honetan Javi Perez zein Enrique Echazarra kazetariekin harremanetan jarri naiz, Mariarekin zuzenean hitz egin ahal izateko. Ez dut lortu oraindik, baina egunotako kontua izango da. Antza denez, kasua zabaltzeko baimena ematearekin batera, zuhurtzia eskatu baitzien emakumeak, batez ere bizi den jauregiaren eta bere nortasunaren inguruan, gaia lau haizetara zabalduz gero etxeko haurrak erabat ikaratu daitezkeelakoan.

Gai honekin lotutako haria eta ate iluna zabalik geratzen da, beraz, hurrengo batean Mariaren testigantza lehen eskutik jasotzeko aukera izango dugulakoan…

POST SCRIPTUM:
· Gai hau lantzeko Enrique Echazarrarekin harremanetan jarri ondoren, kazetari gasteiztarra prestatzen ari den liburu berriari buruzko informazioa heldu zait. Euskal Herriko leku magiko eta misteriotsuen gida modukoa izango da eta, bertan, besteak beste, pasa den astean hizpide izan genuen Zarauzko Narros jauregiari buruzkoak kontuak ere bilduko ditu Enriquek. Irrikaz, beraz, liburuaren zain geratzen gara…

GAI HONEKIN LOTUTAKO ESTEKAK:
· Eltziego eta soldadu frantziarrak: Eltziegon, Maria eta bere familiaren jauregian zer gertatzen den azaldu digu Gari Berasaluzek (eitb.com > Gaztea > Akabo Bakea, 2012-10-31).
· Akabo Bakea irratsaioa: Eltziego eta soldadu frantziarren misterioa (Gaztea, 2012-10-31. Audioa entzungai).

Gela Urdina, Narros jauregiko ate iluna

Zarautzen, eskolaumeei ere ez zaizkie hain arrotzak azalpenik ez duten gertaerak, arima erratuak, eta gauaren erdian entzuten diren hotsak. Belaunaldiz belaunaldi igaro da nonbait Narros jauregiko Gela Urdinaren istorioa, eta Zarauzko haurrek lehenago edo geroago entzuten dute enbata basati baten ondorioz naufragatu, hondartzara zaurituta heldu eta Gela Urdinean hil zen hugonoteari gertatutakoa.

Diotenez, 1572an naufrago bat heldu zen Zarauzko hondartzara. Narros jauregiko markesek jaso zuten, eta Gela Urdinera eraman, bertan osa zedin. Naufragoa hugonotea zen.

“Parisen San Bartolome gauez katolikoek antolatu sarraskitik ihes, La Rochelako portura heldu nintzen. Han hartu ninduten galeoi ingeles batean. Pozik etxera nindoalako, lehertu zen, baina, ekaitza, honaino ekarri nauena”, Anjel Lertxundiren hitzetan.

Zaindu eta osatu nahi izan zuten arren, hugonotearen osasunak okerrera egin zuen, eta apaiz baten azken sakramentuak hartzeari uko eginda hil zen, zaintzaileei biraoka, pozoitu egin zutelakoan. Ordudanik, Gela Urdina sorginduta dagoela eta abuztuaren 23ko gauean, Parisko sarraskiaren urteurrenean, hugonotearen espiritua aieneka entzuten dela esaten da, gela urdinean zintzilik dauden koadroetan bizitza hartuta.

Enbata hura eta gertaera haiek 1572koak dira, baina XX. mendean sona izan zuten, Luis Coloma idazle eta jesulagun espainiarrak Gela Urdinean berari gertatutakoa liburu batean kontatu zuenean, misterioa, azalpenik gabeko hotsak, mamuak eta beste alderako ateak gehituz Narrosen historiari.

Azalpenik ez duten gertaerak ikertzen dituen Grupo Hepta taldeak 1990ean Gela Urdinari buruzko erreportajea egiteko baimena lortu zuen. 17 minutuko bideoan, Gela Urdineko gertaerak, bertako koadroa, han hil zen hugonotearen historia, eta harrezkero Gela Urdinean gertatzen diren azalpenik gabeko kontuak biltzen ditu erreportajeak, zarauztar askorentzat zein gainerakoentzat segur aski ezezagunak izango diren Narros jauregiaren barrualdeko irudiak eskaintzeaz gain.

Hau da Grupo Hepta taldeak egindako bideoa:
EL MISTERIO DEL CUARTO AZUL

Eskubide guztiak: Hepta taldea.
Gidoia: Sol Blanco-Soler.
http://www.grupohepta.com/videoteca

Gidoiaren testu gehiena, Milenarios foroko sarrera honetan irakur daiteke, gazteleraz:
· El Palacio de Narros (Zarauz)
[Milenarios, foro no oficial de Cuarto Milenio y Milenio 3].

Bideo horretako informazio guztia, Luis Coloma idazle, kazetari eta jesulagun espainiarrak argitaratu zuen El salón azul narraziotik ateratakoa da.

· Luis Coloma: El salón azul. Una historia maravillosa (in Nuevas lecturas, 1912). Liburu osoa doan eskuratu daiteke, PDF, epub eta beste hainbat formatutan, hemen klik eginda.

· El salón azul narrazioa, sarean bertan ere irakur daiteke, Nuevas lecturas liburuaren faksimilean, hemen edo beheko irudian klik eginda. 121-163 orrialdeak dira El salón azul narrazioari dagozkionak.

XX. mende hasierako Zarautz ezagutzeko ere harribitxia da Colomaren begirada klasiko bezain atzerakoia. Lehen parrafoa irakurri besterik ez dago:

Segur aski Colomaren testua izango zuen esku artean Anjen Lertxundik ere Tresak eta kordelak (Zarauzko Udala, 1993) liburuan Gela Urdinaren istorioa idatzi zuenean, Ai ene, ai ene! atalean.

Anduk, dena dela, hugonotearen heriotzari buruzko bestelako bertsioa ematen du, Colomak ez bezala, honek eta honen narrazioan asaldatuta ageri diren ehunka zarauztarrek duten sinesmena itsukeriatzat joz: “Jauregiko nagusia asko leitua eta gehiago ibilia zenez, ondo zekien itsasoaren kontra aritzea bezain alferrikakoa izaten dela batzutan, ezer ulertu nahi ez dutenen itsumenaren kontra altxatzea”.

Narrosko Gela Urdinaren istorioa, niretzat, aurten arte, beste klasiko bat gehiago izan da, misterioari eta ezkutuko kontuei zabaldutako ate ilunen artean.

Aurtengo udan, ordea, Zarauzko beste bi udal ordezkarirekin batera Narros lasai ikusteko aukera izan dut, Udalarekin hainbat konturi buruz hitz egiteko, Narroseko markesaren oinordekoek eta jauregiaren gaur egungo jabeak direnek gonbidatuta.

Saloi, korridore eta gelaz gelako bisitan, Luis Colomaren zein bateko eta besteko errege edo erreginen logelak izandakoak erakutsi zizkiguten. Baita Gela Urdina ere.

Bertako koadro ezagunari argazkia ateratzeko baimena eskatu nien jabeei, azalpenik ez duten gertaeren, kontu paranormalen eta antzekoen oso zalea naizela esanez. Argazkia ateratzen uzteaz gain, gela hartan eta aldamenekoan beraiei eta beraien senideei gertatutakoak kontatzen hasi zitzaizkigun, niri zein beste udal ordezkariei ileak lazteraino. Bide batez, gela hartan betidanik egon omen den eta gaur egun irauten duen intzentsu usainari buruzko azalpenik ez zuten.

Azalpenik ez duten bezala, Google Maps zerbitzua erabiliz Zarautz eta Narros jauregia aurkitu, eta bertako atarian eta lorategian nolatan ageri diren katu begi horiek eta Eyes wide shut filmeko dantza ezkuturakoa dirudien maskara veneziarra…

POST SCRIPTUM:
Gaztea irratiko Akabo Bakea! irratsaioa gidatzen duten Amaia Artetxe eta Xabier Bolunburu misterioak inguratzen dituen kontuen zaleak direnez, 2012-10-24ko irratsaioan gai honi buruz aritu ziren.

· Hemen klik eginda entzun edo jaitsi daiteke Narros jauregiari buruz Akabo Bakea! irratsaioan izan genuen solasaldia.

GAI HONEKIN ZERIKUSIA DUTEN ESTEKAK:
· Akabo Bakea! irratsaioa: Narros jauregiaren inguruan aritu zaigu Gari Berasaluze (Gaztea, 2012-10-24. Audioa entzungai).
· Palacio de Narros (wikipedia, gazteleraz).

Gipuzkoa eta komunikazioa

Euskal erdiko legebiltzarrerako hauteskundeak izan dira gaur. Gipuzkoan EH Bilduk izandako emaitzen inguruan, sare sozialetan zabaltzen ari diren mezuen artean, zer pentsatua ematen ari zaizkit batetik eta bestetik kontu bera aipatzen duten mezuak.

Honelakoak irakurrita, lehenik eta behin, komunikazioan aritzen diren lagunen lan eskerga nabarmendu eta eskertu nahiko nuke, ia baliabiderik gabe, inurrien antzera, erauntsiaren erdian egiten ari diren lana aitortuz.

Esango nuke, ordea, nonbait ez garela ohartu oraindik Gipuzkoan eredu neoliberalaren eta porlanaren zein eraikuntza enpresen inguruko lobbyak zenbaterainoko indarra duen. Errauste plantaren alde eta hondakinen kudeaketan benetako aldaketa ekar dezakeen edozein mugimenduren aurka Gipuzkoako egunkari salduenak egin duen lana aztertzeak, kazetaritza fakultateren batean tesi bat egiteko adina emango luke.

Horren aurrean EH Bilduk dituen baliabideak, berriz, hutsaren hurrengoak dira, udal eta erakunde askotan behar bezalako garrantzia ez zaiolako eman alor honi, nire ustez behintzat. Izan ere, munduko arraunlari onenak izanda ere, enbata basatienaren erdian alferrik ariko dira lau lagun batel batean boga eta boga, itsasoak astinduta. Oso serio hausnartu beharko genuke zenbateraino ditugun bigarren mailara kondenatuta lan horretan ari diren profesionalak.

Gipuzkoako lehen indarra oraindik EH Bildu den arren Gipuzkoako eztabaida politikoa batez ere egunkari zehatz baten zelaian izatea, egunkari horrek behin eta berriro ezartzen dituen arauekin eta bitartekoekin, oso serio hausnartu beharreko aldagaia da aurrera begira herritarrengana iritsi nahi bada eta hautestontzietan ere horrek isla izatea nahi bada.

Autokritika dosi bat gehituta, noski.

Bihar astelehena da.
Denok lanera!

Mollarri eta Iratzarri dantza taldeek bat egin dute

Argazki eta agerraldi historikoa eskaini dute gaur Mollarri eta Iratzarri dantza taldeek. Izan ere, urte askoan Zarauzko bi dantza talde nabarmenenak izan direnek bat egin dute, eta aurrerantzean talde bakar bat bezala ariko dira, elkarrekin.

EAJk Lizardi antzokia zena eraikuntza enpresa bati saldu ondoren, Iratzarri dantza taldea entseatzeko aretorik gabe geratu da aurten. Eta egoera berean geratu da Mollarri dantza taldea ere, Salbatore Mitxelena Ikastolan azken urteotan erabili izan duen lokala ikastolak psikomotrizitate gela bezala erabiltzeko beharraren ondoren.

Herriko bi dantza taldeak entseatzeko lokalik gabe geratzeak, denboran bat egin du Lizardi eraitsi eta Modelo zinema itxi ondoren Zarautzen kultur azpiegituren inguruan aurten abiarazi dugun parte-hartze prozesuarekin. Bertan, udal eraikinen erabilera aztertzeko eta berrantolatzeako beharra agerian geratu zen, eta hausnarketa horren ondorioa da Ebro Etxean erretiratuentzat zegoen informatika gela lekuz mugitzea eta Ebro Etxea osorik kultura ekimenetarako bideratzea. Tartean, lehen aldiz, Mollarri eta Iratzarri dantza taldeen entseguetarako eta dantza taldeen materiala eta arropak gordetzeko.

Horregatik agertu dira bi taldeetako ordezkariak gaur Ebro Etxean, han bertan astelehen honetan aurtengo ikastaroekin eta entseguekin hasiko direla iragarriz, baina batez ere, bi taldeek bat egin dutela eta aurrerantzean dantza talde bakarra izango direla nabarmenduz.

Izena erabakitzea soilik falta zaie.
Ideiarik?

· Honakoa da bi taldeen izenean irakurri duten testua:

Kaixo, egunon guztioi!

Hemen bildu gara, Zarautzen hain ezagunak garen Iratzarri eta Mollarriko kideak. Gaurko agerraldi honetara ez gara soilik gaur egun dantza irakasten ari garen hezitzaileak agertu, gure haur dantzariak eta beraien gurasoak ere gonbidatu nahi izan ditugu; azken batean beraien parte hartze eta laguntzarik gabe hau guztia ez litzatekelako posible izango. Gure artean ditugu, gainera, Iratzarrin eta Mollarrin hainbeste urteetan dantza irakasten eon diren beteranoak ere. Beraien bideari jarraituz eta egin duten lanari esker iritsi baikara gu gauden lekura.

Urte asko dira gure herrian bi dantza talde ditugula. Badakigu, jende mordoa igaro dela hemendik, baina azken boladan bi talde hauen indarra aldatuz joan da, besteak beste irakasle taldea oso gaztea izan delako. Iratzarriko gehienek Zarauztik kanpo ikasten zuten eta beraz talderik ezin izan dute hartu urte hauetan. Mollarrin, aldiz, haur talde asko genituen eta ez ginen guztiei irakastera iristen. Hau ikusirik, eta buruari nahiko buelta emanez, bi dantza taldeak mahai berean eseri eta irtenbide hauxe ikusi genuen: Zarautzen dantza talde bakarra eta eraginkorra egotea. Finean, gaur egun bi talde hauetan gauden irakasleon helburuak berdinak baitira; esate baterako, euskal kulturaren bultzatzaile izatea, azken batean haurrek herriko festetan euskal dantzak egiteko gaitasuna izan dezaten.

Ez da lan erraza izan honaino iristea eta bilera dexente egin behar izan ditugu. Batetik, lokala ahalik eta azkarren lortu nahi genuen, leku finko bat izatean gauzak erraztuko zitzaizkigula pentsatzen genuelako. Lan honetan Udalak asko lagundu digu, aukera ezberdinak izan ditugulako eta azkenik guretzat egokiena zena utzi digutelako. Bestetik, bi taldeek ditugun funtzionamenduez hitz egin behar izan dugu, eta hainbat puntutan adostasunera iritsi. Hau erraza izan da, biek ala biek interes handia izan dugulako. Baina oraindik izen berri bat asmatzea geratzen zaigu, norbaitek ideia originalen bat izango balu gurekin harremanetan jarri besterik ez du izango.

Oraindik ere badugu zer eginik. Herrian hau guztia zabaldu nahi genuke, jendeak gure intentzioen berri izan dezan. Herritarrak aipatzean, gogoratu gara orain gutxi irakurri al izan dugula prentsan, gaur egun dantza taldeek ez dutela fundamenturik eta asko pattaldu direla lehendik hona. Horren aurrean aipatu nahiko genuke gure lana erabat boluntarioa dela eta musutruk aritzen garela lanean. Hala ere, indarrak hartuta gatoz eta indartsu jarraitu nahi dugu lanean denentzat onena izango dena lortu arte. Inork pentsatuko balu gauzak hobe egin daitezkeela, hemen gaude gu esku zabalik eta gustura jasoko ditugu ekarpenak.

Amaitzeko aipatu nahi genuke, aurten ere matrikula irekiko dugula ikasle berriek izena eman dezaten. Egun bakarra egongo da horretarako: urriak 24, asteazkena, arratsaldeko 18:00tatik iluntzeko 20:00tara, Ebro Etxean bertan.

Besterik gabe, mila esker guztion laguntzagatik eta laster arte!

ZARAUZKO DANTZA TALDEA.

Munduko tomate garestienen historia

Iraileko udal osoko bilkuran, Zarauzko Udalak onartu egin zuen polikulturalaren kontratuak eteten hastea. Zehazki, Zarauzko arte eszenikoen zentroko proiektuari buruzko aholkularitza eszeniko eta akustikoaren kontratua eman genuen bukatutzat erabaki horrekin. Aurreko legealdietako handikeria arranditsua izan zenari buruz hitz egiteko aukera izan genuen alderdi guztiek, eta Bilduren izenean nabarmendu genuen moduan, azken batean, munduko tomate garestienen historia da hau. Batzuei, beharbada, dagoeneko ezaguna egingo zaie historia, baina komeni da gogoraraztea, lehenago irakurri edo entzun ez duenik egonez gero ere.

Bilboko Guggenheim museoa diseinatzeko lehiaketa egin zenean hasi zen guztia. Frank Gehry arkitekto estatubatuarra gailendu zen, eta Wolf D. Prix arkitekto austriarraren proiektua geratu zen bigarren postuan. Egun batean, Zarauzko Kultura zinegotzi bati, Wolf D. Prix jaunari arantza hura ateratzeko aukera ematea otu zitzaion. Guggenheim handi hartatik 83 kilometro eskasera, Zarautzen, arkitekturaren historian lekua izango zuen proiektu berria diseinatzea proposatu zion. Kultura zinegotziaren eskutik Zarautzera egin zuen lehen bidaian, Euskal Herria ezagutu zuen. Musika Plazako taberna batean, terrazan, txakolin baten eta bestearen artean, liluratuta begiratzen omen zion aurrean zeukan eraikinari eta hango mural handiari: Tourist, remember. This is not Spain. You are in the Basque Contry!

Arkitekto austriarra galdezka hasi zen, eta Kultura zinegotziak, Zarautzek eta Euskal Herriak sorgindu egin zuten. Onartu egin zuen eskaintza. Baietz. Diseinatu egingo zuen Guggenheim apalago bat, Bilbotik hurbil. Handik aurrera heldu zen nazioarteko arkitektoen lehiaketa, milioika pezetako kontratu garestien bilduma, Zarautz New York Viena Amsterdam New York bidaien sasoia, simposiumak eta abar luzea. Oskola zen garrantzitsua, Wolf D. Prix eta Zarautz distiratsu ager zitezen Europan. 21 milioi euro. Eta oskolaren barruan, nola ez, Kultura zinegotzi haren bulegoa izango zena ere azaltzen zen txostenetan, nolakoa izan behar zuen erabat zehaztuta, dorre eta guzti. Kontua ez baitzen herriaren beharrak aseko zituen eskaintza eta egitaraua osatzea, porlanaren kulturan eta industrian oinarritutako handikeria baizik. Faraonikoa. Itxura.

Proiektuaren aurrekontua 21 milioi eurokoa izanda, ezin zuten lagunen artean esleitu, eta horretarako sortu zuten Zarautz Lur SA. Honek nazioarteko lehiaketa mugatua antolatu zuen, zinegotzi jeltzaleak munduan barrena bisitatu eta limurtutako arkitekto sonatuekin. Gipuzkoako Arkitektoen Elkargoaren haserrearena, etxeko arkitektoen zapuzkeriatzat hartuko zuten, besterik gabe.

Dirutza eskatzen zuen proiekturako, hiru bidelagun aurkitu zituen Zarauzko Udalak: Gipuzkoako Foru Aldundia, Eusko Jaurlaritza eta Espainiako Gobernua. Krisiaren enbata hurbildu ahala erori ziren hirurak, ordea, eta Zarauzko Udala bakarrik geratu zen. Kultura zinegotzia, urrezko dorrerik gabe, eta zarauztarrak kultur azpiegitura egokirik gabe, herriko eragileekin adostu eta osatutako egitaraurik gabe. Ezer gabe. Ez oskolik eta ez mamirik azkenean.

Ameskeriak, Zarautzentzat, milioika euroko zulo handia ez ezik, kultura azpiegituren galbidea ere ekarri zuen. Ez ziren batere zaindu kultur ekimenetarako herriko gainerako azpiegiturak. Areago, eraikin berri eta handiak dena konponduko zuelakoan, apaltzen, itzaltzen eta erortzen utzi ziren. Nahita. Munduari harro erakusteko Guggenheim berria behar zuen lekuan, piperrak eta tomateak dituen baratze bat besterik ez zen geratu.

Handira egin zuten apustu Kultura zinegotziak eta Zarauzko Udalak, eta galdu egin zuten.
Zarauztarrok galdu egin genuen. Gaur, hainbat urte geroago, Zarautzek ez du herriaren beharrak asetzeko moduko agertokirik, zinemarik, kultura azpiegiturarik. Hori da batzuen handinahikeriak kultura aldetik herri honi utzi dion oinordetza.

Horren aurrean, hurrengo hilabete eta urteotako ekimenak Zarauzko elkarte, talde eta eragileen artean mamitzeko premia agerian geratu zen udaren atarian egin genuen parte-hartze prozesuan. Kultura azpiegiturak aztertzeko eta berrantolatzeko beharra agerian geratu zen, eta Modelo zinema zenaren eta beste azpiegitura batzuen inguruko hausnarketa egin genuen hainbat herritarrekin eta herriko hainbat eragilerekin.

Oskolak kezkatzen gaitu, noski, baina mamian sinesten dugu guk. Eraikin bat aldarrikatzen dute batzuek, besteren bat besteek. Baina eraikin baten zein bestearen gainetik, kudeaketan asmatzea da daukagun erronka nagusia, herri honek kulturarentzat merezi duen bilgunea, zehazki, elkarlanean osatutako egitarau erakargarria eta askotarikoa izan dadin.

Horretarako, musikan, antzerkian, zineman, literaturan eta beste hainbat esparrutan aritzen diren herriko hainbat eragilerekin batera, eta eraikin zehatzak bizirik aldarrikatzen dituztenekin batera, Zarauzko kultur ekimenak bateratzeko eta espazio berriei zein zaharkituta geratutakoei bizitza emateko, lanean hasi gara dagoeneko. Uda honetan, nolabait, Sortaldea Kultura Eremua izan da lehen entsegua, eta hurrengo asteotan emango dugu esperientzia horretatik ikasitakoa zabaltzeko asmoaren berri, Modelora edo beste eraikin batzuetara. Modelo zinema zena, zehazki, alokatuta dago hurrengo sei hilabeteotarako, eta hurrengo egunotan ezagutaraziko ditugu ekimen eta egitarau berriak. Horretan ari gara lanean, Zarautz atzera bueltarik izatea nahiko ez genukeen kultur kudeaketa herrikoi batera eramateko. Munduko tomate garestienen historiatik, zerbait ikasi dugu behintzat: zer den egin behar ez duguna. Zarautzek eta zarauztarrek beste zerbait merezi dute.

[ Post Scriptum: honakoa, berriz, goiko testuaren bertsio laburtua da, iritzi artikulu bezala Zarauzko hedabideetara bidalitakoa ].

ZINEMA ZAHARRETIK KULTURA EREDU BERRIRA

Iraileko osoko bilkuran, Zarauzko udalak onartu egin zuen polikulturalaren kontratuak eteten hastea. Zehazki, Zarauzko arte eszenikoen zentroko proiektuari buruzko aholkularitza eszeniko eta akustikoaren kontratua eman genuen bukatutzat erabaki horrekin. Udal gobernuak bere osotasunean emaniko prentsaurreko batean azaldu genituen polikulturalak arlo ekonomikoan herri eta udal honi suposatu diona: 1,3 milioi euro gutxienez.
Baina Kultura Zinegotzi naizen neurrian, polikulturalaren apustuak kulturalki nolako ondorioak utzi dituen zehaztu nahiko nuke gutun honen bidez:

Polikulturala, ameskeriatzat, faraoikeriatzat definitu izan dute hainbat herri eragilek, eta definizio horrekin bat egiten dut, erabat. Ekonomikoki eta arkitektonikoki izugarrikeria bat zen, baina gainerako azpiegiturak txiki uztea eta estaltzea ere helburu zuen. Zeudenean zeuden gainerako kultur azpiegituren galbidea ekarri zuen horrek, ez baitziren batere zaindu kultur ekimenetarako herriko gainerako azpiegiturak. Areago, eraikin berri eta handiak dena konponduko zuelakoan, apaltzen, itzaltzen eta erortzen utzi ziren. Zertan dira bestela Ebro Etxea, Villa Munda, Sanz Enea eta Lizardi Antzokia?

EAJko kultur zinegotziak handira egin zuen apustu Zarauzko Udalean polikulturalaren gaiarekin, eta galdu egin zuen. Baina gaitzerdi berak bakarrik galdu izan balu: zarauztarrok galdu genuen, zeuden azpiegiturak hiltzen utziz eta handira jokatuta zorpetuz. Gaur, ameskeria hasi eta hainbat urte geroago, Zarautzek ez du herriaren beharrak asetzeko moduko agertokirik, zinemarik eta ezta kultur azpiegiturarik ere. Hori da faraoikeriaren oinordetza.

Horren aurrean, hurrengo hilabete eta urteotako ekimenak Zarauzko elkarte, talde eta eragileen artean mamitzeko premia agerian geratu zen udaren atarian egin genuen parte hartze prozesuan. Kultura azpiegiturak aztertzeko eta berrantolatzeko beharra agerian geratu zen, eta Modelo Zinema zenaren eta beste azpiegitura batzuen (Gaztelekua, adibidez) inguruko hausnarketa egin genuen ia 100 herritarrekin eta herriko hainbat eragilerekin.

Azpiegiturak kezkatzen gaitu, baina kultur programazio on baten edukiontzi izango den heinean. Baina eraikin bat edo bestearen gainetik, kulturaren kudeaketan, programazioan eta edukietan asmatzea da daukagun erronka nagusia, herri honek kulturarentzat merezi duen bilgunea, zehazki, elkarlanean osatutako egitarau erakargarria eta askotarikoa izan dadin.

Horretarako, musikan, antzerkian, zineman, literaturan eta beste hainbat esparrutan aritzen diren herriko hainbat eragilerekin batera, eta eraikin zehatzak bizirik aldarrikatzen dituztenekin batera, Zarauzko kultur ekimenak bateratzeko eta espazio berriei zein zaharkituta geratu direnei bizitza emateko, lanean ari gara aste batzuetatik hona. Uda honetan, nolabait, Sortaldea Kultur Eremua izan da lehen entsegua, eta hurrengo asteotan emango dugu esperientzia horretatik ikasitakoa beste erakin batzuetara zabaltzeko asmoaren berri.

Izan ere, polikulturalarekin gertatu zena salatzen dugu, baina konponbidean ari gara lanean: Modelo alokatua du Udalak hurrengo hilabetetarako eta hurrengo egunetan ezagutaraziko ditugu ekimen eta egitarau berriak.

Polikulturalaren eredutik aldenduta, herriko eragileekin elkarlanean eta irudimenarekin aritu beharko dugu, eta horren erakusle da herriko hainbat talde eta eragilerekin batera Modeloren kudeatzeko egiten ari garen bilerak, zinema zaharra zena kultura kudeatzeko eredu berria izan dadin.

Dirua eta oskola ez, irudimena eta mamia, beharrei behar bezala erantzun ahal izateko.

Joxean Lasa eta Joxi Zabala, gaur 29 urte desagerrarazi zituzten bi itzal

Larunbata zen 1983ko urriaren 15a. GALek Joxean Lasa eta Joxi Zabala gazte tolosarrak bahitu zituen eguna. Hogei urte zituzten.

Ez naiz hasiko gerra zikinaren atal ankerrenetakoari buruzkoak kontatzen.
Hemen ederki ageri da guztia, labur eta zehatz:
· Lasa eta Zabalaren hilketa (euskarazko wikipedia).

Bahitu, basatiki torturatu, hil eta kare bizian desagerrarazi zituzten.

Oraindik haurrak ginen 1983 hartan, gertatzen ari zenaz ohartzeko.
Gerora irakurri eta ezagutu genituen GALi buruzkoak.
Gurea, bi gazteen hezurrak kare bizian aurkitu, identifikatu eta Euskal Herrira ekarri zituzten sasoiko belaunaldia da. Ertzaintza hilerrian senideei egurra banatzen ikusi zuenekoa, Madrildik heldutako aginduek horrela eskatzen zutelako. Ordurako, buruz genekien hiztegiak zekarren definizioa:

“Cipayo: dícese del soldado nativo al servicio del ejercito invasor”.

Argiago, ezin.

Belaunaldi oso batek betiko gogoratuko dituen egunak izan ziren haiek. Espainiako Polizia Autonomikoa, harrezkero, badakigu zertarako den. Egun haiek, Unai Iturriaga bertsolariak idatzi zuen bezala, “hiru probintzietako poliziaren historia beltzeko irudirik lotsamangarrienak” utzi zituzten, agian. “Eta badago non aukeratu”.

· Bi gazteen hezurkinak Tolosara iritsi zirenean, 1995eko ekainaren 21ean, Espainiako Polizia Autonomikoak, Atutxaren eta PNVren aginduetara, egurra banatu zuen hilerrian. Zipaioak zakur amorratuen gisara oldartu zitzaizkien Lasa eta Zabalaren senideei, hilkutxak sorbaldan hartuta zituzten arren.

· Lehenago, Espainiako Polizia ere antzera aritu zen Hondarribiko aireportuan, bi gazteen hezurrak Alacantetik hegazkinez ekarri zituztenean. Hezurkinen bila joandako senideak, lagunak eta parlamentariak jipoitu zituzten, eta hilkutxak bahitu kolore ezberdineko zakurrek. Hondarribiko aireportuko eta Tolosako hilerriko irudiak ageri dira bideo honetan, 04:01 minututik aurrera.

· Hurrengo egunean, Hondarribian eta Tolosan gertatutakoa salatzeko eta Lasa eta Zabala omentzeko bildutakoen aurka egin zuen Ertzaintzak Donostian, eta 58 urteko Rosa Zarra zauritu eta hil zuen gomazko pilota batekin, aurten Iñigo Cabacas bezala. Gomazko pilotakada jaso eta zortzi egunera hil zen emakume donostiarra, zauriak barrua lehertuta.

· Hiru urte geroago, 2008an, Espainiako Polizia Autonomikoak berriro egurra banatu zuen Tolosan, Lasa eta Zabala omentzeko ekitaldia eragotziz eta GALek basatiki hildako bi gazteen senideak kolpatuz eta atxilotuz.

Gertaera haiek herri honen memorian iltzatuta geratu dira. Bai GALen bahiketa, tortura eta hilketa lazgarria, eta baita Espainiako Polizia Nazionalak eta Espainiako Polizia Autonomikoak Hondarribian eta Tolosan egindakoa ere.

Kulturan ere izan dute isla gertaera haiek.

· Musikan, horren lekuko da Deabruak Teilatuetan taldearen Bi itzal abestia.

· Abesti hura argitaratu eta hilabete batzuetara, 1996an, Harkaitz Canok, Iñigo Iruretagoienak eta hirurok Bi itzal, sua eta odola hitzaren intifadetan ikuskizuna estreinatu genuen Oreretan, eta gerora hainbat herritan eskaini genuen. Hondarribiko aireportuko eta Tolosako hilerriko gertaerekin batera, euskal gatazkak sortutako zurrunbiloari begira jarri ginen hiru lagunok, musikarekin, irudiekin eta indarkeriari buruz hausnartzeko moduko testuekin.

· Literaturan, egun haien lekuko da Jon Benitok Bulkada (Susa, 2010) liburuan argitaratutako Durduzatu ninduten lau egun poema, gertaera haiek belaunaldi oso batean suposatu zutena eta zipaioen amorruak hamarkada hartan elikatu zuen euskal gazteria ulertzeko.

DURDUZATU NINDUTEN LAU EGUN

1

Hamahiru urte nituen
bi gorpu-hezurren
aurkikuntzaren berri eman zutenean.

Foya de Coves, Busot, Alacant.
1995eko martxoa. Kare bizia.
Informe toxikologikoaren arabera
Lasa eta Zabala izan zitezkeen.

Ez nituen ezagutzen eta hala ere
ezin askatuzko zerk lotzen ninduen eurekin?

2

Beste herri batean beste garai batean jaio izan banintz
zer zentzu ote luke Kortaturen kantuan abesten genuen
estoy metido en una causa perdida hark?

1995eko apirila. Lehergailu bat
eskuetan zerabilela hil zen
Eduardo Lopez polizia
Guardia Zibilaren Endarlatsako kuartel zaharrean.

Egunkariko argazkian
zulo bat ageri zen horman.

3

Maiatzean egin nituen hamalau
urrutiko intxaurrak ez ziren lau.

Madrilgo Carmen kalea. 1995eko ekaina.
60 kilo amosal eta samin hotsa.
Ehun metro harago, Callao plazan,
Jesus Rebollo udaltzaina hil zen
eztandak jaurtitako burdina puskak jota.

Ezagutzen nituen askatasunaren esanahi guztiak?
Non zegoen beste
aldean jartzen ninduen marra?

4

Izan naiteke libre bestearen aurka?
Zer dio amorruaz justiziak?

Udaberriaren azkeneko izkina hautsia.
Hondarribiko aireportua.
Joxean Lasa eta Joxi Zabalaren
senideen kontra oldartu zen Ertzaintza.

Manifestazioa deitu zuten biharamunerako.
Zerbait gertatzen zen hor kanpoan
eta erantzunen bila ari zitzaizkidan galderak.

Denbora luzez iraungo zidan
sukar baten lehen beroak ziren.

· Harkaitz Canok, iaz, Lasa eta Zabala izan zitezkeen bi gazteren istorioaren inguruan mamitu zuen Twist (Susa, 2011) nobela. “Joxean Lasa eta Joxi Zabalaren antzera, bahitu, torturatu, hil eta desagerrarazi egin zituzten Xabier Soto eta Kepa Zeberio, artean oso gazte zirela, 80ko hamarkadan”.

· Unai Elorriagak ere Hondarribiko aireportuko eta Tolosako hilerriko gertaerek belaunaldi oso baten memoria kolektiboan utzi duten arrastoari buruzko gogoeta idatzi zuen Twist and shout zutabean (Unai Iturriaga, Berria, 2012-01-11).

Joxi eta Joxean: zer gehiago esan dezakegu, dena esanda dagoenean.
Bi itzal, gure bihotzetan…
Ez dugu ahaztu.
Gogoan zaituztegu.