Agotak, arraza baztertua eta madarikatua

Irailean, Iñaki Elizalde zinema zuzendari nafarrak Baztan filma aurkeztu zuen Donostiako Zinemaldian, Zabaltegi Bereziak sailean. Urrian heldu zen zinema aretoetara, eta oraindik ere karteldegian dago nonbait.

Mendeetan zehar baztertuak eta madarikatuak izan diren agoteak dira filmaren ardatza. Zehazki, agotek pairatu behar izan duten bazterketa, batez ere Baztan bailaran, Arizkunen, eta bertako Bozate auzoan, errekaren beste aldean agoten getthoa izan zen lekuan.

Hainbat film labur zuzendu izan ditu lehenago Elizaldek, Goya sarietararako izendatu izan dute behin baino gehiagotan, eta Oscar sarietarako hautagaien artean ere izan zen 1998an, Patesnak film laburrarekin. Orain, agoten historiarekin liluratuta, lehen film luzea zuzendu eta aurkeztu du. Angel Illarramendi musikari zarauztarrak jarri dio musika filmari (hemen entzun daiteke filmaren soinu banda).

Filma: Baztan.
Zuzendaria: Iñaki Elizalde.
Aktoreak: Unax Ugalde, Carmelo Gomez, Joseba Apaolaza, Ramon Agirre, Txema Blasco, Kandido Uranga, Mirentxu Goienetxe.
Herrialdea: Euskal Herria.
Urtea: 2012.
Iraupena: 98 minutu.

Agotei buruzko ‘Baztan’ filmaren aurrerapena edo trailerra da honakoa:

Iñaki Elizalde zuzendariaren arabera, Nafarroan, memoria historikoa berreskuratzea hain beharrezkoa ikusten den lurraldean, errepide bazterrak ez ezik, mendiak ere hobi komunez beteta daude. Eta hobi horiek, Baztan aldean eta batez ere Arizkun inguruko mendietan, agoten hezurkinek osatzen dituzte. Izan ere, agotak, ez zituzten hilerrietan lurperatzen, mendian baizik. Gauez, ezkutuan, eta hil-kanpairik gabe.

Luze hitz egin da agoten jatorriari eta madarikazioari buruz. Euskarazko wikipedian, bada agotak zer eta zein izan ziren zehatz azaltzen duen artikulu ederra, agoten jatorriarekin eta historiarekin, jasan behar izan zuten bazterketarekin, eta gaur egun arte iraun duten kontuekin osatua. Hemen irakur daiteke osorik: agot (wikipedia, euskaraz).

Agoten jatorriari buruzko hainbat teoria daude. Baztan inguruak ondo ezagutzen zituen Pio Baroja idazleak 1918an argitaratutako Las horas solitarias liburuan aipatzen duenez, hipotesirik sendoena agotak kataroen oinordekoak izatea da.

“Kataroek XII. eta XIII. mendeetan oso ezaguna izan zen kongregazio kristau bat osatzen zuten. Gurutzea tortura eta heriotzaren sinbolo maltzurra zela uste zuten eta Erromako elizak erlikien salmentarekin egiten zuen negozioa gaitzesten zuten”. Azken batean, eliza ofizialetik urrundu ziren, zentzuzko kontuak esanez: Jesukristo jainkoaren semea izatea ukatzen zuten, Mariak ezin zuela birjina izan nabarmentzen zuten, eta emakumeei parte hartzen uzten zieten ardura postuetan. Horrek guztiak, eliza ofizialaren jazarpena ekarri zien, esaten zutena erabateko heresia baitzen elizarentzat. Jazarpen hartatik eta sugarretatik ihes egiten ahalegindu ziren kataroak, batetik bestera, eta agotak haien oinordekoak direla dio hipotesi honek. Haietako asko Euskal Herrian erbesteratu ziren, batez ere Baztan aldean.

Kontuak kontu, fisikoki albiniarrak zirenez, ezberdinak ziren erbesteratu haietako asko: azal oso zurikoak, altuak edo garaiak, ilehoriak, ilegorriak, oreztadunak… Horrek, bertakoen mesfidantza ekarri zuen, eta berehala hasi ziren agotei buruzko esamesak eta kontuak zabaltzen: legenarra edo lepra zutela eta zabaltzen zutela, deabruarekin hitzarmenak egiten zituztela, eta abar. Horri elizaren jazarpena gehituz gero, berehala sortu zen agotekiko bazterketa. Euskarazko wikipediak ondo kontatzen du:

“Mendeetan zehar herrietatik at bizitzera behartu zituzten eta gainontzeko biztanleekin ezkontzea debekatu zietenez, honek endogamia bultzatu zuen, eurenganako arbuioa indartuz. Agote bezala antzemanak izateko jantzi bereziak jantzi behar izaten zituzten, sarri bularrean antzara edota katu oinatz itxurako bereizgarri gorri bat eman behar zutelarik. Legenarra zabaltzen zuten ustea zabaldu zen eta leku askotan kanpaitxo bat jo behar izaten zuten, agot ez zirenek ihes egin ahal izan zezaten. Kutsadura ekiditeko neurri gisa iturri ezberdinetan edatera, ura hartzen edo ogia erretzen azkenengoak izatera, euren tresnak baino ez erabiltzera, eurek jan behar ez zuten jakirik ez ukitzera eta abarretara behartzen zituzten. Elizan koroaren, kanpandorrearen ala eskaileraren azpian baztertuta entzun behar zuten meza, maiz alboratutako ate txikiago batetik sartu behar zuten. Elizako lurrean marra bat zegoen (burdin hesia Arizkun herrian), aldarera igo ez zitezen. Beste bataiarri erabili behar zuten eta ur bedeinkatua beste pila batetik hartzen zuten”.

Agoten bazterketarekin lotuta, literatura edo zinema elikatzeko moduko dozenaka eta dozenaka istorio daude. Horietako bat da, esaterako, Johan Acos Burgiko sarrailagilearena. Urko Apaolazak Argia aldizkarian egindako erreportaje eder batean kontatu zuena, duela bost urte.
· Urko Apaolaza: Burgiko sarrailagilea, agote madarikatua (Argia, 2007-02-25).

Bazterketaren amaierari dagokionez, “1515ean Baionako, Iruñeko, Jakako, Akizeko, Oskako, Leskarreko eta Oloroeko elizbarrutietan zeuden agotek Leon X.a Aita Santuaren bulda bat ere eskatu eta jaso zuten, gainerako eliztar guztiei emandako tratu bera jaso zezaten behartzen zuena. Neurri honek eragin praktikorik izan ez zuenez, 1819 arte egon behar izan zuten bazterketarekin amaitzeko legeen zain. Nafarroako gorteetan Erdi Aroko lege diskriminatzaileak ezabatu zituzten eta geroago, agot guztiak Madril inguruko Baztan Berri izena izango zuen herri batera deportatzen saiatu ziren. Agote gehienek ez zituzten euren etxeak utzi edota gerora itzuli ziren. Denboran zehar, diskriminazioa eta agoten izatea bera desagertuz joan zen. Orain gutxira arte bazterketa hau indarrean egon den leku urrietako bat Arizkun herri nafarra da”. Bertan, zehazki, Bozate auzoa izan zen agoten bilgunea eta ghettoa.

[Arizkungo Bozate auzoa agoten bilgune garrantzitsua izan zen mendeetan zehar].

Bazterketaren lekukotzak, ia gaur egun arte heldu dira.
Arizkunen bertan, antza denez, badira 50eko hamarkadan eskolara joan ez zitezen harrikatutako agoten lekukotzak.

Bozate auzoan, Xabier Santxotena eskultoreak, agoten omenezko parke-museoa du zabalik. Agoten historiari buruzko museoa da, nolabait. Hemen informazioa:
· Xabier Santxotenaren agotei buruzko parke-museoa, Arizkunen, Bozaten.

Agotei buruzko kontuek eta mendeetan jasan izan duten bazterketak, hainbat ikerlariren arreta piztu du. Oraintsu Iñaki Elizalde zinema zuzendariarena bezala, izan dira lehenago ere agotei buruzko kontuak bilatu, bildu, ikertu eta erakutsi edo argitaratu izan dituztenak.

· Los agotes: las razas malditas (Iker Jimenez, Cuarto Milenio, 1/2)

· Los agotes: las razas malditas (Iker Jimenez, Cuarto Milenio, 2/2)

· Los agotes I: el origen. Xabier Santxotena (1/3).

· Los agotes II: la maldición. Xabier Santxotena (2/3).

· Los agotes III: el final de la maldición. Xabier Santxotena (3/3).

Agotei eta gai honi buruzko kanpo loturak:
· Agot (euskarazko wikipedia).
· Baztan (Donostiako Zinemaldia, Zabaltegi Bereziak, 2012).
· Kataroak eta gurutzada albitarra (euskarazko wikipedia).
· Agoteak (Ainara Iraeta, Euskonews Media).
· Burgiko sarrailagilea, agote madarikatua (Urko Apaolaza, Argia, 2007-02-25).
· Gutxiengoak Euskal Herrian (Gaiak argitaraldia).
· Javier Garcia-Egocheaga: Minorías malditas (capítulo II: los agotes). Liburua osorik irakurgai, hemen (Tikal ediciones, 2003).
· Toti Martinez de Lezea: El verdugo de Dios (agoten jazarpenari buruzko eleberri historikoa. Ediciones Maeva, 2004).
· Alizia Stürtze: Agotak, juduak eta ijitoak Euskal Herrian (Gaiak, 1990).
· Xabier Santxotena: “Trabajo por convertir el complejo del agote en orgullo de serlo” (Euskonews&Media, 2004-12-10).
· Baztan, filma (baztanlapelicula.com).
· Zuloak eta Baztan, euskal zinemaren uzta berria pantailetara (Berria, 2012-10-03).
· Iñaki Elizalderi elkarrizketa Berria egunkarian, ‘Baztan’ filmaren harira (Berria, 2012-09-28).

Gai honi buruzko solasaldia, Gazteako Akabo bakea! irratsaioak ostegunero ate ilunari zabaltzen dion tartean (2012-11-29):
· Agota, arraza madarikatua (eitb.com > Gaztea, 2012-11-29).
· Agota, arraza baztertua (audioa entzungai. Akabo bakea! 2012-11-29).

Zarauzko Udalak atzo onartutako mozioa, Israelen basakeriak gaitzetsi eta palestinarrei elkartasuna adieraziz

Herri Palestinarrarekiko Nazioarteko Elkartasun Eguna da gaur. 1977an onartu zuen Nazio Batuen Erakundeak azaroaren 29a palestinarrei elkartasuna adierazteko eguna izatea urtero.

Atzo, gaurko egunari aurre hartuz, Zarauzko Udalak Israelen basakeriak gaitzetsi eta herri palestinarrari, bereziki Gazako herritarrei, elkartasuna adierazteko mozioa onartu zuen, aldeko 20 botorekin (Bildu, EAJ, PSE-EE, Aralar eta Ezker Anitza) eta PPren abstentzioarekin.

PSE-EEk eta EAJk baiezko kritikoa eman zioten mozioari, bakoitzak bere argudioak azalduz: testuinguru osoa beharrean alde bakarrari soilik begiratzea, edota boikot kanpainarekin ados ez egotea, besteak beste. Dena dela, azkenean, 21 zinegotzietatik 20k bozkatu genuen mozioaren alde.

Mozioa onartuta, Zarauzko Udalak, besteak beste, “Israelek bere apartheid politika mantentzen duen bitartean nazioarteko BDS (boikota, desinbertsioak eta zigorrak) kanpainari babesa ematea” onartu zuen, “Israelekin harremanak hautsiz, boikota sustatuz eta palestinarrekiko zubiak eraikiz, bizi duten egoera ezagutu ahal izateko”.

Mozioa, osorik, hemen irakurgai:
ZARAUZKO UDALAK ONARTUTAKO MOZIOA
ISRAELEN BASAKERIAK GAITZETSI ETA HERRI PALESTINARRARI ELKARTASUNA ADIERAZTEKO,
BEREZIKI GAZAKO HERRITARREI

Gai honekin zerikusia duten kanpo loturak:
· International Day of Solidarity with the Palestinian People
· Palestinaren ordua da (Xabin Makazaga, Berria, 2012-11-29).

Piztiak eta abere madarikatuak

Piztiarioak izeneko liburua aurkeztu du gaur eguerdian Jesus Mari Olaizola Txiliku idazle zarauztarrak. Piztiarioa animaliak gaitzat dituen liburua da. Txiliku beraren hitzetan, “haien izaera nolakoa den eta zer ohitura dituzten argitzen saiatzen dena. Batzuetan benetako animaliez aritzen da, baina ez da harritzekoa benetakotasuna irudimenarekin nahastea. Beste batzuetan asmatutako animaliak deskribatzen dira, besterik gabe. Piztiarioetan deskripzioa ez da behin ere deskripzio hutsa izaten, beti izaten ditu aldamenean sineskeriak, adierazpen moralak eta etsenpluak”.

Piztiarioak izen handiko liburuak izan ziren Erdi Aroan, piztiak eta animalia basatiak orain baino ohikoagoak baitziren sasoi haietan, gizakia basoen eta abereen bizilekuen jabe egin baino lehenago, eta ordudanik misterio eta lilura bereziarekin heldu dira gaur eguneraino.

Bideo honetan laburtzen ditu Txilikuk piztiarioen inguruan egon diren sineskeriak.

Fantasia, errealitatea, mitologia, sineskeriak, literatura edo kondairak uztartzen dira piztiarioetan. Piztia batzuk benetakoak dira. Beste batzuk asmatutakoak. Baina herritarren memoria kolektiboan lekua dute oraindik, errealitatearen eta sineskerien arteko mugan galduta.

Muga horretan dabiltzan animalia nabarmenenak ekarriko ditugu lerro hauetara.
Ezagunak direlako, edo gure inguruan arrastoa utzi dutelako, arrazoiren bategatik.

OTSOA

Euskal Herriko hainbat bazterretan “nekazariek mezak eskaintzen zituzten otsoen ehizaldiak hasi baino lehen, haien ustez Infernuko Etsaiarekin tratuak izateko susmopean baitzegoen piztia. Patariak ezin zuen alde onekoa izan, eta horregatik erlijio kristauaren laguntza behar zuten bere aurka jotzeko. Testamentu Zaharrean Deabru Beltza da otsoa. Jakina, testu haiek idatzi zituztenak artzain leinu bateko kideak ziren”.

“Otsoa ez da beti piztia madarikatua izan. Antzinaroan errespetatua izan zen kultura anitzetan, eta Odin, Apolo edo Cernunnos Jainkoen laguntzailetzat azaltzen zaigu Europako lehen erlijioetan. Erdi Aroan otsoaren irudiak lekua izan zuen Euskal Herriko aitonsemeen armarrietan. Otsoa, Otsanda eta Otsando izenak oso erabiliak izan ziren garai batean gure artean.

Baina otsoen eta gizakien arteko errespetua (edo beldurra) edo otsoarekiko ehiztari paleolitikoen mirespena, basa-belarjaleak gizakiaren jabetzako bilakatu zirenean amaitu zen. Orduan hasi zen otsoen kontrako gerla. Eta otsoaren historia espeziearen sarraskiaren historia bilakatu zen. Basoak atzeraka joan eta hiri, herri eta soroak zabaldu izan ziren neurrian, otsoek gero eta gehiago eraso behar izan zituzten basabereek ordezkatu zituzten gizakiaren aziendak”.
[Antxon Gomez, Abere madarikatuak].

Euskal mitologian, Otsoko da otsoa islatzen duen pertsonaia.

Gizotsoa

Gizotsoa euskal mitologian ez da beste hainbat pertsonaia bezainbeste aipatzen, eta ez dira gizotsoen inguruko kontu asko gorde gure kondairetan, baina badira hainbat kasu.

Arratian, esaterako, gizotsoak otsoen eta pertsonen arteko harreman sexualen ondorio direla sinetsi izan dute urteetan. Sinesmen honek, Europako beste hainbat kondairetan bezala, otsoaren inguruko mitoek duten indar sexual handia erakusten du, otsoa sexualitate basatiarekin lotuz batez ere.

Jose Miguel Barandiaranek, Olivier de Marliavek eta beste zenbaitek bildutako testigantzetan, Euskal Herrian badiera gizotsoei buruzko hainbat sineskeria. Esaterako, goizean, gizotsoek beraien larrua uzten dutela berriro gizakiak izateko, baina deskuiduan larru hori norbaitek aurkitu eta janzten badu, gizotsoa bilakatzen da.

Mitologiaren arabera, gainera, gizotsoa zauritzeko ez da bere gorputza jo behar, bere itzala baizik, eta kolpeak beti bakoitiak izan behar dira, bestela lehendabiziko kolpea sendatzen zaie.

KATUA

“Agian, gizakia nekazari egin zen unetik beretik gerturatu zen katua herrietara. Arrazoizkoa da pentsatzea hazi- eta uzta-biltegietara saguak bilduko zirela, eta horien atzetik katuak. Hainbeste lan kostatako uzta ez galtzeko hain baliagarriak izanda, nekazariek gogo onez hartuko zituzten katuak, seguru, eta zihoazen tokira zihoazela eraman nahi izango zituzten. Hala, pixkanaka-pixkanaka, gizakiaren aldamenean bizitzera ohitzen joan zen, basakatua otzanduz joan zen, eta etxe-katu bihurtu.

Baina etxe-katuak ez zuen basabere-sena guztiz galdu, beharrezko baitzuen saguak ehizatzeko. Horixe zen katuaren zeregina: sagu-ehiza. Ordainetan, gizakiak etxean hartu zuen, eta sutondoan lo egiten utzi zion, eta etxekoen igurtziak jaso zituen.

Baina leku eta garai guztietan ez zen hain ongi hartua izan. Gogoratu Erdi Aroan erre egiten zituztela katuak sorginen eta aztien laguntzaile zirelakoan. Gauez ibiltzeko duten abileziak eta ibiltzeko duten era sentsual eta erakargarriak deabruaren lagun zirela pentsarazi zieten agintariei. Baina larrutik ordaindu zuten katuen populazioa hainbeste urritu izana; izan ere, saguak eta arratoiak ikaragarri ugaritu ziren, eta, haiekin gaixotasunak”.

[Nagore Rementeria, zientzia.net]

Euskal mitologia katuen inguruko sinesmen eta kondairekin beteta dago. Horietako asko eta asko sorginekin eta sorginkeria kontuekin lotuta ageri dira. Katu beltzek islatzen dituzte sineskeria horietako asko, Barandiaranek eta beste hainbat egileak bildutako testigantzetan. Batez ere, sorginak gauez katu beltzak bihurtzen direla diote garai bateko sineskeria horiek. Gaur egun ere, oraindik, katu beltzak, kontu makurrekin eta superstizioekin lotzen dira.

ITSASOAN

Itsasoari begira bizi diren herri guztietan bezala, balea arriskutsuez eta ozeanoetan barrena dabiltzan izaki beldurgarriez ere hitz egiten da kostaldean. Uharteak direla uste izan arren balea handiak direnak, arrain fabulosoak, tamaina handiko olagarroak, marinelak irensten dituzten izakiak, eta abar. Itsasoarekin lotuta ere, batez ere kostaldeko herrietan, bada horrelako sinesmen eta kontuekin lotutako hainbat istorio.

Arrain erraldoien eta marinelen arteko etengabeko borroka horren isla dira bai balea arrantzaren inguruko grabatuak, eta baita pieza erraldoiak harrapatu ondoren haiekin argazkiak ateratzeko ohitura zaharra ere.

[ Arrantzaleen eta itsasoetan bizi diren arrain handien arteko borrokaren ostean, aspaldidanik errotutako ohitura da harrapakinarekin argazkia ateratzea. Irudian, Gregorio Berasaluze arrantzale getariarra, 60ko hamarkadako argazki batean].

Harrapakina herriaren armarrian erakustea ere sasoi bateko ohitura zen, gaur egun arte iraun duena euskal kostaldeko hainbat herritan. Getaria, Zarautz, Ondarroa edo Mutrikuko udalen armarrietan, esaterako, balea handien kasuan.

ERDIA ANIMALIAK, ERDIA GIZAKIAK

Piztiarioetan ohikoa da bi animalien arteko nahasketatik sortzen den izakia: erdia honena, eta beste erdia harena.

Badira, gainera, animalien eta gizakien arteko nahasketa direnak ere. Mitologia klasikoa zein euskal mitologia horrelakoez beteta dago: ahate hankak dituzten lamiak erreka bazterretan, zentauroak, gerritik gora emakume gorputza duten eta gerritik behera arrain buztana duten sirenak itsasoetan, eta abar.

Animalia basatien izaera eta portaera duten gizakiak ere ohikoak dira kondaira zaharretan: basajaunak, akerbeltzak eta gainerakoak ezagunak zaizkigu, gure mitologiako basoetan, akelarretan eta gainerakoetan. Piztien eta gizakien arteko mugan dabiltza gehienetan, indarrarekin edo sexualitatearekin lotuta.

Gai honi buruzko estekak:

· Piztiarioa (piztiei buruz Txilikuk idatzitako testu ederra, errepaso historikoa eta literarioa eginez, in Gustaveko Koadernoak, 2009ko apirila).
· Txilikurekin ‘Piztiarioak’ liburuaren inguruan solasean aritu gara (postdata.elkar.com, 2012-11-21).
· ‘Piztiarioak’ lan berria aurkeztuko du bihar Jesus Mari Olaizola Txilikuk (Urola Kostako Hitza, 2012-11-21).

· Piztien bidez pentsamenduari leku bat egin dio Txilikuk (Berria, 2012-11-22).
· ‘Piztiarioa’ recupera la técnica medieval para hacer grabados (El País, 2009-09-23).
· Piztiarioa: bestias en la sala Ganbara (gipuzkoakultura.net).

· Antxon Gomez basozainaren ‘Abere madarikatuak’ (Susa, 1996) liburua, osorik irakurgai.

· Anjel Lertxundiren ‘Piztiaren izena’ liburuaren zenbait orrialde (Google books).

· Gizotsoa euskal mitologian (euskarazko wikipedia).
· Katua, etxeko animalia basati hori (Nagore Rementeria, zientzia.net, 2004-05-16).
· Serapio Mugica Zufiria. Geografía de Guipúzcoa: fauna, animales.
· Vizcaya impide a tiros la llegada de lobos (Cesar Javier-Palacios. La crónica verde. 2010-01-26).
· Euskal Herriko pertsonaia mitologikoak (amaroa.com).

Gai honi buruzko solasaldia, Gazteako Akabo bakea! irratsaioak ostegunero ate ilunari zabaltzen dion tartean (2012-11-22):
· Animalia basatiei zabaldu diegu ‘Ate Iluna’ (eitb.com > Gaztea, 2012-11-22).
· Piztiei zabaldu diegu gure ‘Ate Iluna’ (audioa entzungai. Akabo bakea! 2012-11-22).

Bizilagunak

SOS ARRAZAKERIAk antolatutako ekimen ezin aberatsago batean parte hartzeko aukera izan dut gaur eguerdian: BIZILAGUNAK · LA FAMILIA DE AL LADO · NEXT DOOR FAMILY izena zuen ekimenak, eta horren baitan, gaur eguerdian, herritar berriak eta herrian sortutakoak bazkaria konpartitzeko elkartu dira familia giroan. Gipuzkoan, guztira, 120 familiatik gora, 60 bazkaritan.

Ekimena Europako beste zazpi herrialdeeetan ere egin da, egun berean eta une berean. Guztira, 2.000 lagunetik gora aritu gara, etxeko atea zabaldu, aurreiritziak gainditu, eta arrazakeria eta aurreiritziak kanpoan utzita, elkar ezagutu nahian. Etorkinak eta bertakoak. Hemen sortutakoak, eta hona etorritakoak. Elkarrekin.

Bizilagunak izan arren ikusezinak diren herritarrak ezagutzea zen gaurko ekimenaren helburua. Harremanak sortzea. Hitz egitea. Elkar ezagutzea. Gure herriak hizkuntza, kultura eta sukaldaritza aldetik zein aberatsak diren ohartzea, guztion ekarpenari eta ohiturei esker.

Harrerako familiak eta familia gonbidatuak eskatzen zituen ekimenak. Lehenek etxeko atea zabaldu eta gonbidatuentzat bazkaria prestatu behar zuten. Bigarrenek, ordura arte ezezaguna zuten beste familiaren adeitasunaz eta sukaldaritzaz gozatu. Tartean, SOS Arrazakeriak mahai bakoitzean jarritako begirale edo dinamizatzaile bat, bi familiak elkartu, guztia bideratu eta bitartekari moduan aritzeko, dena ondo joan zedin. Horretan aritzeko suertea izan dut gaur, mahaikideak inolako laguntzarik gabe ere ederki moldatuko ziren arren.

Esperientzia ezin ederragoa izan da ekimenean parte hartzea. Patricia (Argentina) eta Daviden (Uruguai) etxean izan gara, Zarautzen. Bi urteko alaba dute: Afrika. Kristian eta Marianne izan dira gonbidatuak, hemen sortuak izan arren, etorkin alemaniarren ondorengoak.

Patricia aritu da sukaldari lanetan. Azken egunotan gaurkorako mimo bereziz prestatutakoari azken ukituak ematen eta aurkezten. Argentinan ohikoak dituzten jakiekin bete digu mahaia. Entsalada errusiarra, matanbrea edo barazkiz betetako haragia, enpanadillak, pizza modura prestatutako haragia, etxean egindako opil gozoak. Egundoko festa mahai gainean.

Harreragileak zein gonbidatuak gustura sumatu ditut. Mahaia uzterako, beste otordu bat lotzekotan geratu gara, hurrena gonbidatuen etxean. Ekimen eder batean parte hartu izanaren sentsazioarekin atera naiz Patricia eta Daviden etxetik. Herri berean, bizilagunak izan arren, gaur arte ezagutzen ez ziren eta elkarrentzat ikusezinak ziren bi familien artean sortu den zerbait konpartitzeko suertea izan dut, eta honelakoak gehiagotan egin beharko genituzkeela pentsatu dut.

Zorionak, beraz, antolatzaileei, SOS Arrazakeriari, eta Bizilagunak ekimena bideratzeko bitartekari lanetan aritu diren Zarauzko Udaleko Immigrazio Zerbitzuari, herriko eskolei eta parte hartu duten guztiei.

Etorkin heldu berrien egoera gordina, bertatik bertara

Eguerdiko 14:00etan geratuta nengoen Kristian, Marianne, Patricia eta Davidekin, harreragileak eta gonbidatuak elkartu, eta azken bien etxera joan aurretik, handik hurbil dagoen taberna batean zerbait hartzeko.

Aurkeztu, lehen tragoa amaitu, bigarrena atera, eta tabernaren kanpoaldean hitz egiten eta elkar ezagutzen ari ginenean, norbaitek gidoia nahita idatzi izan balu bezala, Mustafa agertu da. Ez genuen ezagutzen. Marokoarra. Zarautzera heldu berria. Tabernaz taberna lan eske aritu da goizean. Udal zerbitzuetatik pasatuta zegoen, eta etxerik gabekoei aterpea eskaintzen dien Neguko Etxean hiru egunerako ostatua bermatzen dioten paperak zituen eskuetan. Baina dirurik ez. Ea lana non lortu dezakeen ba ote dakigun. Ostalaritzaz aritu gara, eta arrantzaz, eta Getariako portuaz, eta ezagutzen ditugun Marokotik heldutako zarauztarrez.

Patriciak kafesne beroa eta patata tortilla pintxoa atera dio, eta eskean aritzea gustukoa ez duela nabarmenduz, erdi lotsatuta, onartu egin du, eta irentsi, goseak amorratuta. Zarautzen errotuta dauden marokoar batzuen telefonoa eman diogu, eta Youssefek igandetan ere zabalik izaten duen ileapaindegiraino lagundu diot gero, aberkideekin hitz egin eta hurrengo egunotarako zerbait lortu ahal dezan.

Youssefek Azken Portun duen ileapaindegian geratu da Mustafa, eta ni Patricia, David, Afrika, Kristian eta Mariannerengana itzuli naiz, Zelai Ondora. Bazkaltzen eseri aurretik, bertatik bertara ikusi dugu iritsi berriak diren etorkin askok bizi duten egoera gordina.

Modelo aretoa, zinema zaharretik kultura eredu berrira

Gaur eguerdian aurkeztuko dugu Modelo aretoa izango denaren hurrengo asteotako egitaraua, eta aretoa kudeatzeko Kultura Sailak eta herriko hainbat talde eta eragilek izan ditugun bileren berri ere emango dugu, egitaraua guztion ekimena eta ardura izango dela nabarmenduz.

Izan ere, Modelo zinema negozio bezala kudeatzen zuen enpresak zinema itxita, eta Lizardi antzokia zena ere eraitsita, kultur azpiegitura aldetik herren geratu da aurten Zarautz. Horren aurrean, zinema, musika, antzerkia eta gainerako arte eszenikoak eskaini ahal izateko agertoki baten beharra ikusita, aldi baterako hitzarmena sinatu du Zarauzko Udalak Modelo zinema zenaren eraikinaren jabeekin. Hilean 2.500 euroko alokairua ordaintzen dio Udalak Jose Miguel Zubillaga e Hijos S.A. enpresari.

Eraikina moldatu behar izan dugu kulturari atea zabaltzeko. Urteetako utzikeriaren ondorioz baldintza kaskarretan egon dena nolabait egokitu behar izan dugu: argindar koadroak, agertoki berria, fokoak, segurtasuna bermatzeko legeak eskatzen dituen distantziak, eserlekuen ilarak, berogailuak eta deshumifikadoreak, proiektorea… Zarauztarrei Modelo aretoan behin-behinean zinema, antzerkia eta musika eskaintzeko, 30.000 euro inguru bideratu ditu Kultura Sailak, oraingoz, hileroko alokairuaz gain. Aretoa zabaldu eta modu duinean abiarazteko soilik, alegia.

Aretoa modu duinean abiarazteko, ordea, ez da dirua soilik behar.
Askotan esan dugu. Zarauztarrak eta Zarauzko talde eta eragileen borondatezko lana da gure kultur baliabiderik garrantzitsuena, eta horri heldu nahi izan diogu zinema zaharretik kultura eredu berrira igarotzeko.

Asko izan dira elkarlanean aritzeko gogoa eta borondatea erakutsi diguten talde edo elkarteak, bakoitza bere arloan: musika, zinema, antzerkia… Bilera orokor bat egin genuen talde guztiekin batera, areto honetan bertan, elkarlanean kudeaketari nola heldu zehazten hasteko. Gerora, taldeekin banaka bilduta, bakoitzak eskaini dezakeena zehazten eta lotzen aritu gara, eta ari gara oraindik ere.

Gaur aurkezten dugun egitaraua, beraz, oraingoz lotuta dagoena soilik da. Talde eta elkarteen ekarpenarekin, hurrengo asteotan, zabaldu eta osatu egingo baita. Izan ere, Modelo aretoa kudeatzeko, hiru multzo bereizi ditugu, eta bakoitzak bere baldintzak izango ditu.

1. Kultura Sailak antolatzen dituen ekimenak, eta Zarauzko Udalaren gainerako sailek antolatzen dituzten ekimenak.
2. Bidelagunek antolatzen dituzten ekimenak. Herriko talde, elkarte eta eragileek Kultura Sailarekin elkarlanean, Modelo aretoan dagokien arloari buruzko ekimenak kudeatuko dituzte: zinema zikloak noizean behin, antzerkia hilean behin, musika entzunaldiak, hitzaldiak, eta abar. Kultura Saila talde eta eragile hauetako bakoitzarekin ari da bakoitzak egingo duen ekarpena zehazten eta baldintzak adosten.
3. Modu pribatuan, ohiko bidelagunen multzoan egon gabe, Modelo aretoa ekimen puntualetarako erabili nahi duten gainerako enpresak, elkarteak edo eragileak.

Elkarlana da, beraz, kudeaketa berriaren ardatza.
Elkarlana Kultura Sailaren eta Modelo aretoan zerbait iraunkorki eskaini eta kudeatu nahi duten herriko talde eta eragileekin.
Elkarlan hori, gainera, herritik kanpora ere heltzen da. Izan Argiarekin eta Eguzki Bideoak kolektiboarekin Dokusarea ekimenean emango diren dokumentalak eskaintzeko, izan Euskadiko Filmategiarekin ziklo zehatzak antolatzeko, izan Euskal Herriko Antzerkizale Elkartearekin Zarautzek antzezlan berrien zirkuitoan lekua izan dezan bermatzeko, eta abar.

Modelo aretoa izango denaren kudeaketa ereduaren adibide batzuk besterik ez dira.

Egitaraua, ekimenei eta zikloei buruzko informazioa, sarreren prezioa, ordutegiak eta gainerakoak, aurrerantzean, modeloaretoa.com webgunean izango dira ikusgai, gaurtik aurrera.

Gaur atea zabalduko dugu, eta barrura sartzen denak aurkituko duena erakusten hasiko gara, baina hemendik aurrera etorriko dira Modelorekin lotutako ekimen, hitzarmen, elkarlan eta albiste berriak.

Gonbidatuta zaudete!

EGITARAUA:

AZAROA:

18 Zinema: ‘Barrura begiratzeko leihoak’ filma, eta Txaber Larreategi zuzendariarekin solasaldia. 17:30ean. Sarrera, 5 euro.

25 Bertha Gaztelumendiren ‘Tximeleta burdinan’ dokumentala. Emakumeen Aurkako Indarkeriaren Kontrako Nazioarteko Egunaren baitan. Sarrera, doan.

30 Kontzertua: Jabier Muguruza.

ABENDUA:

2 ‘Arra arraroa’ eta ‘Stereo’ antzezlanak. 18:00etan. Sarrera, 3 euro.
‘Arra arraroa’. Aktorea: Iñigo Ortega. Testua: Oier Guillan. Zuzendaria: Ainhoa Alberdi. Ekoizpena: Metrokoadroka Sormen Laborategia.
‘Stereo’. Aktorea eta zuzendaria: Miren Gaztañaga.

3 Euskararen Eguna. ‘Euskararen ispilutik, munduko hizkuntzetara’. Zarautzen hitz egiten diren eremu urriko hizkuntzei buruzko dokumental laburrak eta etorkinekin solasaldia.

4 ‘Urte berri on amona’ filma, eskola ordutegian, ikasleentzat.

4 Telmo Esnalen ‘Hamaiketakoa’ film laburraren estreinaldia + ‘Taxi’ eta ‘Amona Putz’ film laburrak, eta zuzendariarekin solasaldia. 19:00etan. Sarrera, doan.

6 Gitarra Jaialdia. Kontzertua: Eva Pons (2011ko Gitarra Jaialdiko irabazlea) eta Enrique Truan Gitarra Orkestra.

8 Gitarra Jaialdia. Kontzertua: Eduardo Baranzano, Jacaranda laukotea eta Bartzelonako Gitarra Orkestra.

9 Zinemapean: ‘Ziztadak · Tábanos’. Desobedientzia zibilari buruzko dokumentala, Dokusarea ekimenaren baitan, Argia eta Eguzki Bideoak kolektiboarekin elkarlanean. Sarrera, 2 euro.

14 Zine Modelon zikloaren baitan, ‘La naranja mecánica’ filma. I Love Rock ekimenak antolatuta. Sarrera, 5 euro.

15 ‘Aurresku zaharra’ bideo-dokumentalaren aurkezpena, 19:00etan.

16 Zinema: ‘Gazta zati bat’ filma, eta Jon Maia zuzendariarekin solasaldia. 19:00etan. Sarrera, 5 euro.

22 Haurrentzako antzerkia. 17:00etan. Sarrera, 3 euro.

23 Zinemapean: ‘Morir de día’. 80ko hamarkada eta heroinaren aurpegi ezkutuari buruzko dokumentala, Dokusarea ekimenaren baitan, Argia eta Eguzki Bideoak kolektiboarekin elkarlanean. Sarrera, 2 euro.

30 ‘Zu Zarautz’ zikloaren baitan, Zarautzi buruzko lehen lau dokumentalen estreinaldia. Debolex etxearen eskutik. 18:00etan. Sarrera, doan.

URTARRILA:

20 Zinema: ‘Zuloak’ filma, eta solasaldia. 19:00etan. Sarrera, 5 euro.

27 Zinemapean: ‘Brad, beste gau bat barrikadetan’ dokumentala. Dokusarea ekimenaren baitan, Argia eta Eguzki Bideoak kolektiboarekin elkarlanean. Sarrera, 2 euro.

OTSAILA:

16 Tik Tara musika taldearen lehen diskoaren aurkezpena, kontzertua eta festa.

24 Zinemapean: “Ezkutuko zorra’ dokumentala. Dokusarea ekimenaren baitan, Argia eta Eguzki Bideoak kolektiboarekin elkarlanean. Sarrera, 2 euro.

OHE kontuak Euskal Herrian

Objektu Hegalari Ezezagunen arrastoak, albisteak eta kontuak biltzen dituztenak aztoratuta dabiltza azken asteotan, munduko hainbat lekutan ikusten ari diren irudiekin. Euskal Herrian ere, izan da azalpen argirik gabeko antzeko konturik. Zehazki, Espainiako polizia batek Basaurin 2012ko urriaren 29an hartutako irudiak lau haizetara zabaldu dira, balizko Objektu Hegalari Ezezagun baten ustezko arrastoarekin, berez eguzkiaren izpiak diruditen arren.

Irudietan ikusten denak zalantzarako leku asko uzten duen arren, gaiari heltzeko eta Euskal Herrian izan diren OHE kasu ugariei begiratzeko aitzakia ederra da hau.

Izan ere, Objektu Hegalari Ezezagunekin lotutako kasu ugari daude gure bazterretan. 1975ean Bardean izandako gertaerak edo 1984an Gasteizen ikusitakoak dira segur aski ezagunenak, baina badira beste hainbat eta hainbat ere.

Kasu horien bilduma egin zuen 1999an Juan Carlos Victoriok Los OVNIs en el País Vasco y Navarra artikuluan

· Los OVNIs en el País Vasco y Navarra (Papers d’OVNIs, nº 13. Enero-Febrero, 1999).

Euskaraz, Mikel Garciak 2006an Argia aldizkarirako misterioari eta ezkutuko kontuei buruz idatziko artikulu eder batean, atal berezia eskaini zien estralurtarrek eta OHE kontuek Euskal Herrian izandako kasuei. Bertan nabarmentzen dira azken urteotako kasu ezagunenak.

· Estralurtarrak gurean (Mikel Garcia, in Hirugarren dimentsiorako atea. Argia aldizkaria, 2006-07-30).

“Euskal Herrian, zehazki, OHEek beren booma 70eko hamarkadan izan zuten, garai hartan mota horretako objektu andana ikusi baitzituzten gure zeru eta mendietan. 50eko hamarkadako lehenengo OHE boladaz geroztik, Euskal Herrian 400 kasutik gora jaso dituzte komunikabideek.

Aipagarrienen artean, Bardeetakoak (Nafarroa) daude, han dezentetan objektu arraroak ikusi baitituzte. Hain zuzen ere, Espainiako Aire Armadak 1996an OHEei buruz zituen sekretupeko artxiboak publiko egin zituenean, gehienei erantzunen bat ematen saiatu bazen ere, identifikatu gabeko kasu urrien artean 1975eko urtarrilean Bardeetan gertaturikoa gaineratu zuen. Urte hartan, azalpenik aurkitu ez dieten argi bi agertu ziren tiro eremuan eta lurrean denbora ugari egon ostean, aireratu eta urrundu egin ziren. Egun berean, leku berean hainbat lekukok «gorri koloreko ilargi erdia» ikusi zuten zeruan.

Bardeetan kasu harrigarri asko daude, horietako batzuk bertan praktika militarrak egin dituzten armadako lagunek kontatuak. Duela ez asko, urteetan Bardeetan lan egindako nekazari nafar bat paraje haietan familiarekin zegoen egun batean, OHE bat ia-ia lurzorua ukitzeraino jaitsi zen. Autoan sartu eta azkar asko ihes egin zuen familiak, baina objektu hark atzetik jarraitu zien. Nekazariak deskribatu duenez, aparailu handi bat zen eta ondoan beste txikiago bat zeraman; argiztatutako herri baten itxura zuen, ez laukia, ez borobila. Azkenean, Jesusen Bihotza mendi atzetik desagertu zen. Nekazariaren emaztea oraindik tratamendu psikiatrikoan dago, gertaera harengatik.

Beste adibide famatu asko dago: hala nola, Nafarroako Mañerun, Zuñigan eta Funesen, Gipuzkoako Gaintxurizketa portuan, Jaizkibel mendian eta Hernani-Astigarra inguruan, Bizkaiko Banderas mendian, Barakaldon eta Gallartan edo Arabako Otxaten eta Treviño konderrian. Foku erraldoiak eta argi itsugarriak, erreta geratzen diren lurzoruak, zeruan abiadura izugarrian dabiltzan koloretako distirak, airean arrastoa uzten duten esferak, zati infinitutan eztanda egiten duten objektu hegalariak… ohikoak dira lekukoen testigantzetan. Gertaera horietako asko isilean gorde dira urtetan. Guk bitxienetariko bi hautatu ditugu, hemen aurkezteko.

1976an, Bilboko Zurbaran auzoan, bikote batek etxeko leihotik pareko eraikinaren goialdean argi gorri bizi-bizia ikusi zuen eta bertatik zetorren soinu arraroa grabatu zuten, bip-bip-bip antzeko zerbait. Beste hainbat bizilagunek ere gertatutakoa berretsi zuten, baina eszeptikoenen esanetan, bip-bip-bip horiek txantxikuak ziren -inguru horretan hain ohikoak diren apoak-. Beste askorentzat, ordea, grabatutakoa identifikatu ezin den soinu ulertezina da.

1984ko urrian, aldiz, komunikabide guztiek jaso zuten Gasteizko Zaramaga auzoan gau partean gertaturiko itzalaldia. Izan ere, iluntasun hartan, herritar askok argi arraroak ikusi zituen hiriburu gainean hegan. Gainera, Gasteiz kanpoaldeko zentral elektrikoak, etenaldiak iraun bitartean, akats guztiz ezohikoak izan zituen eta zentralekoek ezin izan zioten argibiderik aurkitu. Are gehiago, ondoan dagoen Ali auzoan, Spectrum ordenagailu zahar bateko inprimagailuak, deskonektatuta eta entxufatu gabe egon arren, itzalaldian, hots, elektrizitaterik gabe, hainbat karaktere inprimatu zituen (ikus argazkia). Adituek ikertu badute ere, inork ez du karaktereen esanahia deszifratzea lortu eta bitxiena zera da: 8 eta T itxura duten karaktere artean, ezezaguna den eta teknikariek azaldu ezin izan duten karakterea agertzen da. Bada testua estralurtarren mezua dela dioenik. Karmelo Daubagna inprimagailuaren jabe gasteiztarrak eta bere familiak zin egiten dute aparailua deskonektatuta zegoela”.

Duela 5 urte, berriz, Frantziako Armadak eta Europako beste zenbait armadek hainbat agiri desklasifikatu zituztela baliatuz, hariari tiraka, Euskal Herrian eman diren OHE kontuei buruzko artikulua argitaratu zuen Gara egunkariak, Joseba Vivanco kazetariaren sinadurapean. Hemen irakur daiteke:

· Los platillos volantes vuelven a la actualidad · En Euskal Herria (Joseba Vivanco. Gara, 2007-05-01).

· · · · ·

OHEak EUSKAL HERRIAN. BESTE HAINBAT KASU:

· Un OVNI responde una llamada que se le hizo en euskera (El Diario Vasco, 1984-10-21).

· Gasteiz, 1984ko irailak 14:
-Ocurrió la noche de un viernes, 14 de septiembre de 1984… (ikerjimenez.com).

· El OVNI de Treviño (J.J. Benitez, Mundo Desconocido aldizkarian). 1981eko uztailaren 24ko gertaerari buruz.

· El OVNI de Treviño (misterios del aire).

· ¿OVNI en el País Vasco o globo sonda? (1994ko abenduko gertaerez).

· Globovnis sobre la cornisa cantábrica, en 1994 (misterios del aire).

· Ovni gigantesco sobre Navarra (1979-03-11. misterios del aire).

· Objektu Hegalari Ezezagunak (Juanma Gallego).

· Ovni en Navarra en 1998 (Burlata, 1988-5-01. Espainiako Aire Armadaren agiri desklasifikatuak).

· OVNI en las Bardenas Reales (Bardean 1975ean izandako gertaerei buruz, Iker Jimenezek gidatzen duen Cuarto Milenio saioak egindako erreportajea, bideoan).

· · · · ·

Gertaera hauek guztiak benetakoak diren arren eta hedabideetan edo armadaren agiri ofizialetan isla duten arren, bada hau guztia inolaz ere sinetsi ez eta kontuaz barre lasai egiten duenik ere. Horien adibide polita da euskaldunak arraza extralurtar baten ondorengoak garela nabarmenduz egindako bideo hau.

· Informe 2000 (Documental que mantiene la teoría de que los vascos descienden de una raza extraterrestre).

Gai honi buruzko solasaldia, Gazteako Akabo bakea! irratsaioak ostegunero ate ilunari zabaltzen dion tartean (2012-11-15):
· Objektu Hegalari Ezezagunei zabaldu diegu ‘Ate Iluna’ (eitb.com > Gaztea, 2012-11-15).
· Objektu Hegalari Ezezagunei egin diegu leku, ‘Ate Iluna’ren tartean (audioa entzungai. Akabo Bakea! Gaztea, 2012-11-15).

Artozkitik Zilbetira, artea basakeriaren aurrean

Ezagutzen nautenek badakite 2003ko udazkenean Artozkin Itoitzekin Elkartasuna taldeko lagunekin eta solidarioekin emandako asteburuek zenbat markatu ninduten. Itoizko urtegia egiteko eraitsi zituzten hamaika herrietako azkenak izan ziren Artozki eta Muniain, eta solidarioek egindako deialdiari erantzunez, hainbat lagun bildu ginen bertako etxe eta teilatuetara, herria eraitsi eta mapatik desagerrarazi nahi zuten hondeamakinei eta leporaino armatutako poliziei basakeria hura egin ahal izatea oztopatu nahian.

Asanblea haietako batean erabaki genuen Artozki artez betetzea. Artezki sortu zen, eta deialdia zabaldu genuen lau haizetara, Irati bailarako herri hura artez betetzeko. Ehunka urteko etxeetan liburuak eta hainbat margolari eta eskultoreren lanak zintzilikatu genituen, kirolariek utzitako elastiko eta gainerakoekin batera. Fermin Muguruza, Sorkun, Xabi Solano eta lagunek ere ederki erantzun zuten, musika eta elkartasuna ekarriz Artozkiko frontoira, ehunka eta ehunka lagunekin batera.

Egundokoa izan zen erantzuna, baina alferrik izan zen nolabait, hondeamakinek ez baitzuten kupidarik izan Jose Luis Zumetaren koadroen edota Dora Salazarren eskulturen aurrean, batzuk nabarmentzearren.

2003ko urriaren lehen egunetan ikusi genuen hondeamakinek nola eraisten zuten Artozki, etsita, malkoei eutsi ezinik.

Gaur goizean, ez dakit zergatik, kontu haiekin guztiekin gogoratu naiz GARA egunkariaren azalean argazki eta albiste hau ikusi dudanean.

· Un «Guernica» en las hayas de Zilbeti

Geroago, arratsaldean, Ateak Ireki webguneko lagunek egindako bideoa ikusi dudanean, areagotu egin zait zirrara, Artozkin bezala, Zilbetin ere, basakeriaren eta hondeamakinen aurrean arteak zenbaterainoko indarra duen ikusita.

Ea oraingoan beste amaiera bat duen Ama Lurraren aldeko defentsak…

ARTOZKIko erresistentziari buruzko informazioa, argazkiak, audioak eta abar:
· http://euskalherria.indymedia.org/eu/2003/09/9328.shtml

Amaia Egaña, kapitalismoak eraila, gure konplizitatearekin

Amaia Egaña da langileen kontura gizendu den zerriak hil duen azken laguna. 53 urte zituen, eta bere buruaz beste egin du gaur, Barakaldon, etxetik kaleratu behar zutenean.

Legeak etxebizitza duina izateko eskubidea aitortzen digun arren etxe kaleratzeak legezkoak dira oraindik. Baita inmobiliariak edo higiezin zerbitzuak ere. Are gehiago, murrizketekin lepoa estutzen digute, gure kontura aberastu direnak hondoratu ez daitezen.

Eta otzan segitzen dugu, ardien modura. Gaur aurrezki kutxa batera sartu naiz, eta kutxazain automatiko batetik pasatu naiz. Dirua ateratzera. Ez aurrezki kutxa erretzera. Ez kutxazainari su ematera. Horretarako mila arrazoi eta bat gehiago ditugun arren.

Aste honetan, esaterako, Espainian, Sotopalacios herrian, 50 urteko gizon batek Caja de Burgos aurrezki kutxaren bulego bati su eman dio. Ez da harritzekoa…

Guk, ordea, otzan segitzen dugu, isilik, apal. Autoetan ardiak itsatsita.

Iaz, Zarautzen La Caixaren Gizarte Ekintzak antolatutako Iberos, nuestra civilización antes de Roma erakusketa inauguratzea suertatu zitzaidan, Kultura zinegotzi modura, eta aurkezpen hartan esan nuen La Caixako arduradunen aurrean: herritarren kontura aberastu eta gizendu ondoren kontzientzia zuritzeko eta aurpegia garbitzeko erabiltzen dute aurrezki kutxek eta bankuek gizarte ekintza, kultura eta ingurumena.

Atzo, horixe bera pentsatu nuen ehunka herritarri Ontziratu zaitez! kanpainaren baitan hondakinak eta usainak saihesteko tupperrak banatzen genizkien bitartean, Kutxaren Ekogunearen ekimenez, banku horren eta hainbat erakunde publikoren lankidetzaren ondoren.

Espekulatzaileek ere, lasai asko zuritzen dute aurpegia futbol taldeen elastikoetan edo arraun elkarteetan. Ingurura begiratu besterik ez dago, gaur Amaia Egaña erail duen zurrunbilo basati hau elikatu dutenek zenbat kirol talde babestuz aurpegia nola zuritzen duten. Berria egunkariko zutabe batean hitz egin nuen horretaz: Babesleak (Berria, 2007-09-18).

“Eskubideak urratzearen kontura aberastu direnek, gainera, aurpegia erraz zuritu dezakete. Zarautz-Immobiliaria de Orio ikusiko duzu traineru batean, Zumaia-Altuna y Uria bestean, eta berdin elastiko urdin edota gorrietan. Tostetan ari diren lagunak animatu nahi izanez gero, espekulatzaileen izena erakutsi behar. Antzekoa gertatzen da futbolean ere. Besteak beste, Praileaitz suntsitzen ari den eraikuntza enpresa erraldoiaren publizitatea ikusiko duzu Realeko jokalarien elastikoetan.

Hemen, gaur egun, legezkoa da besteen eskubideak urratzearen kontura negozioa egitea eta aberastea, baina gero eskubideak urratzen zaizkienen koloreak babestuz aurpegia garbitzea, ez da inondik inora zilegia, harroa eta iraingarria baizik”.

Ez daukagu lotsarik. Bankuak eta espekulatzaileak aurpegira ari zaizkigu barrez. Eta disimulatzeko, langileoi lapurtutako diruarekin kulturaren eta ingurumenaren bandera haizatzen dute, gizarte ekintzaz mozorrotuta.

Nahikoa da.

Amaia Egaña hil duzue gaur, gure konplizitate guztiarekin, dena esaten hasi behar bada.

Sorgin-ehiza, Ziburutik Zugarramurdira

Azaroaren 8a, Euskal Herriaren historian gorriz markatuta geratu den data da. Gorriz eta beltzez. Suaren eta kearen kolorearekin. Izan ere, duela 402 urte, 1610eko azaroaren 8an, Zugarramurdi eta inguruetako hainbat emakume erre zituzten Logroñon, sorginak izatea leporatuta.

Urtebete lehenago hasi zen kontua, Ziburun. Pierre de Lancre inkisidorearen aginduz, 1609an epaiketa erraldoiak egin zituzten Lapurdiko hainbat herritan. Sorgin ehiza egundokoa izan zen, euskaldun gehienak sorginak zirela iritzita. Ziburun atxilotu zuten Maria Ximeldegik torturapean esan zuenez, 1508ko abenduan Lapurdiko kostaldetik Zugarramurdira iritsi zen. Han ezagututako hainbat lagunekin, gero, Ziburun akelarreak egin zituztela eta hondartzako batzarretara deabrua joaten zela eta bertan ongi pasatzen zutela aitortu omen zuen.

Torturapean atera zizkioten Zugarramurdin ezagututako emakumeen izenak, eta horrela 1609an Lapurdi osora hedatu zen sorgin ehiza gaur egungo Xareta eta Baztan ingurura zabaldu zen. Horren baitan Espainiako Inkisizioak abiarazitako Zugarramurdiko sorginkeria prozesuari buruzko kontuak, zehatz bezain ederki azalduta daude euskarazko wikipediaren artikulu honetan:

· Zugarramurdiko sorginkeria prozesua.

Bertan ageri dira testuingurua, salaketak, epaiketaren nondik norakoak, salatuen izenak, zigorrak, eta gertakari haiek euskal mitologian utzi duten aztarnari buruzko kontuak.

Euskarazko wikipedian bertan, sorginei buruzko artikulura jotzen badugu, sorgin-ehizei eta hauen aurkako prozesuei, sorginei buruzko kondairei eta Euskal Herrian sorginekin zerikusia duten lekuei buruzko informazio zehatza ere irakurri ahal izango dugu, hemen:

· Sorginak.

Gaur gauean, duela 402 urte Logroñon erre zituzten emakume haiek gogoratuz, gai honi buruz ariko gara Gazteako Akabo bakea! irratsaioan astero zabaltzen dugun ate ilunean.

Gai honi buruzko solasaldia, Gazteako Akabo bakea! irratsaioak ostegunero ate ilunari zabaltzen dion tartean (2012-11-08):
· Zugarramurdi eta Sorgin Ehiza, Gari Berasaluzeren eskutik (eitb.com > Gaztea, 2012-11-08).
· Zugarramurdi eta sorgin ehiza, Ate Ilunaren tartean (audioa entzungai. Akabo Bakea! Gaztea, 2012-11-08).

Gai honekin zerikusia duten kanpo loturak:
· Zugarramurdiko sorginkeria prozesua (wikipedia).
· Sorginak (wikipedia).
· Sorgin garaia Euskal Herrian</a(Euskonews Gaztea, 106. zenbakia).
· Sorgin ehizak (Berria egunkaria, 2005-11-23).
· Zugarramurdi, el pueblo de las brujas (Francisco Contreras Gil).