Zarauzko hilerritik lapurtutako 71 buru-hezur Parisen daude, Gizakiaren Museoan

Pedro Gonzalez Velasco doktoreak lapurtu zituen, eta 1862an Pierre Paul Broca antropologoari eman zizkion, honek sortutako Parisko Antropologia Elkartearentzat

[ Zarauzko hilerritik lapurtuta,
Pariseko Musée de l’Homme museoan dauden 71 buru-hezurretako batzuk]

Gaurtik aurrera Zarautzen XVI. Ikertzaile Paleontologo Gazteen Topaketa izango dela jakin orduko, aitzakia egokia iruditu zait aspaldidanik liluratuta naukan gai baten hariari heltzeko eta gaia zabaltzeko. Gero, ordea, paleontologia eta antropologia bi zientzia ezberdin direla, ohartu naiz, antzekotasunak  dituzten arren. Lehenengoak iraganeko izaki bizidunak eta biosferaren eboluzioa  aztertzen ditu, eta bigarrenak gizakiaren arlo guztiak eta kulturen arteko ezberdintasunak, oro har. Zarauzko hilerritik lapurtutako buru-hezurren kontua antropologiarekin dago lotuta, ez paleontologiarekin. Aitzakiarik gabe geratu naiz, bada.

Baina behin honaino iritsita, eta gai hau nobela eder baten haria edo film baten gidoia izan daitekeela sinetsita, idatzi egingo dut, norbaitek amuari heldu nahi badio ere.
Ahalik eta laburren ahaleginduko naiz gaia aletzen.

Kontua da Gizakiaren Museoan (Musée de l’Homme), Parisen, noizbait Zarauzko hilerritik lapurtutako 71 buru-hezur daudela, bertako bildumen artean.

Bertara nola iritsi ziren ulertzeko, XIX. mendera egin behar da salto, eta gaur egun Zarauzko Udalarena den Villa Munda eraikinera begira jarri. Gaur egun Zarautz Abesbatzaren edota Zarauzko Musika Bandaren aterpe den eraikina Pedro Gonzalez Velasco doktoreak eraikiarazi zuen:

“Gaur egun musika-etxea den palazioa lorategi batez inguratuta dago. Hilerri zaharreko lurretan eraikitzeko agindua Pedro Gonzalez Velascoko doktore jaunak eman zuen, historiak eman duen anatomistarik handienetarikoa eta Espainiako Antropologia Museoaren sortzailea. 14.500 erreal ordaindu zituen, eta gorpuak hobitik ateratzeak eta egungo hilerrira eramateak ekarri zituen gastuak gehitu behar zaizkio kopuru horri. Diotenez, etxearen jabeak hildako alaba baltsamatu egin zuen, eta paseatzera ateratzen zuen. Sanz Enearekin batera Zarautzen geratzen diren XIX. mendearen amaierako udaldiko jauregien adibide bakarrenetarikoa da, nahiz eta garai hartatik hona aldaketak izan dituen”.
Iturria: gurezarautz.net

Jauregia Zarauzko hilerri zaharraren gaineran eraiki zuenez, gorpuak eta hezurkinak hobietatik ateratzea eta gaur egungo hilerrira eramatea ere ordaindu behar izan zuen Velascok. Hezurkinen artetik, ordea, 71 buru-hezur ebatsi eta Pierre Paul Broca antropologo eta anatomisataren esku utzi zituen. Izan ere, XIX. mendearen amaieran, buru-hezurrak lortzea eta neurtzea antropologiaren benetako obsesioa bihurtu zen, munduko bazter ezberdinetako gizakien buru-hezurrak neurtuta, arrazen arteko ezberdintasunak atzeman zitezkeela sinetsita.

“En 1860, la ciencia antropológica europea había descubierto una mina en los cráneos vascos”, explica Joseba Zulaika, profesor en la Universidad de Nevada (EEUU). Se trata del índice cefálico, que dio nacimiento a la craneometría, considerada ciencia exacta. El principal motor fue el sueco Anders Retzius. Imaginó que midiendo la anchura de un cráneo multiplicada por 100 y dividida por su longitud, se identificaba el índice cefálico de cada raza. El cráneo vasco fue el principal terreno de juego. Retzius dividió las razas según su índice, con contribuciones del francés Paul Broca. Sus teorías se vinieron abajo cuando se probó que no es posible identificar a un pueblo con un cráneo, y que en una familia las formas craneales cambian de una generación a otra”. (Andres Perez, Público, 2010-05-30).

Eztabaida hartan, euskal arrazako buru-hezurrak lortu eta neurtu nahi izan zituen Pierre Paul Broca antropologo frantziarrak, eta Zarauzko hilerri zaharreko hezurkinak eskura zituen Velasco doktorearen laguntza izan zuen horretarako.

Urte batzuk geroago, 1890ean, Telesforo Aranzadik El Pueblo Euskalduna agerkarian euskal arrazaren inguruko antropologia lana argitaratu zuen, eta lan hark ere oihartzun handia izan zuen sasoi hartako antropologoen artean, batez Alemanian, Ingalaterran eta Frantzian.

· Iturria: Iñaki Egaña, Mil nuevas noticias insólitas del país de los vascos (Txalaparta, 2009)

Público egunkariak gaiari buruzko erreportajea ere argitaratu zuen 2010 urtean: El extraño robo nocturno de los 71 cráneos de Zarautz. Andres Perez kazetariak, Parisko Gizakiaren Museoan bertatik bertara ikusi ahal izan zituen Zarauzko hilerritik lapurtutako 71 buru-hezurrak, eta baita museoaren kontserbazio arduraduna den Phillippe Mennecier-ekin gaiari buruz solasean aritu ere. Museoak dituen gainerako 18.000 buru-hezurrak bezala, Zarauzko 71 haiek ere gizakien hezurrak berariaz kontserbatzeko sortutako kutxetan dituzte.

[Musée de l’Homme, Parisen].

Zarauzko buru-hezurrak nola heldu ziren, gainera, ongi dokumentatuta dago. Parisko Antropologia Elkartearen 1866ko aktetan ageri da gaia, uztailaren 5eko bilkuraren aktan. Hemen irakur daiteke osorik, Zarauzko buru-hezurren inguruko eztabaidarekin eta haien lapurketari buruzko kontuekin batera:

Iturria: Bulletins de la Société d’Anthropologie de Paris (1866-07-05ko akta).

Parisko Gizakiaren Museoko kontserbazio arduradunaren hitzetan, argi dago 71 buru-hezur haiek lapurtu egin zituela Velasco doktoreak, eta Parisko Antropologia Elkartearen aktetan, Z. horren atzean berariaz ezkutatzen dela herriaren izena, badaezpada.

Zarauzko buru-hezurrak Parisko Antropologia Elkartearen eskuetara heldu zirenetik, ia ehun urtez biltegi batetik bestera ibili zituzten. Frantziako Anatomia Museoan egin zuten denboraldi luzea, eta ondoren baita Medikuntza Fakultatearen biltegian ere. Azkenik, 1952an heldu ziren Parisko Gizakiaren Museora. Harrezkero, Brocaren euskal buru-hezurren bilduman daude zerrendatuta eta katalogatuta. Buru-hezurretako batzuetan Doctor Velasco ageri omen da idatzita.

 

 

Gai honi buruzko bibliografia eta esteka osagarriak:
· El extraño robo nocturno de los 71 cráneos de Zarautz (Público, 2010-05-30).
· Bulletins de la Société d’Anthropologie de Paris (1866-07-05ko akta).
· Egaña, Iñaki: Mil nuevas noticias insólitas del país de los vascos (Txalaparta, 2009).
· Musée de l’Homme, Paris: Biological Head Casts

 

Izuen gordelekuetan barrena (edo nola desagertzen diren 10.000 haur)

Info7 irratiko Talaiatik atalerako hilabete honetan prestatutako kolaborazioa.
Irudiaren gainean klik eginda entzun daiteke audioa.

Testua, berriz, hemen bere horretan, eta testuaren amaieran, gaiari buruzko hainbat esteka, testuan aipatzen den gai lazgarriaren osagarri.

 

Izuen gordelekuetan barrena (edo nola desagertzen dira 10.000 haur?)

Sentitzen dut, baina gaur izua eragiten duen gaiari helduko diot, hau ere errealitatearen ertz zorrotza delakoan, hedabideetan alde batera utzi eta apenas hitz egiten den arren honelakoez.

Pentsa zer den 17 hilabeteko haurra leihotik botatzea. Hitzik gabe geratzen gara. Amorrazita. Sinetsi ezinda. Beldurra ematen du.

Bada, pentsa zer den Europaren bihotzean, Save The Children elkarteak salatu berri duen bezala, azken hilabeteotan 10.000 haur desagertu direla jakitea. Haurren trafikoan aritzen diren erakunde kriminal berriak eta sofistikatuak atzeman dituztela aitortu du Europako poliziak. Horietako asko, gainera, haurrak eta sexua uztartzen dituzten sare ankerrak dira. Izua.

Sexua, tortura, eta heriotza plazer iturri duten sadikoen gutiziek estatuak mugitzen dituzte. Noizbehinka, izozmendiaren punta agertzen da, eta benetako terrorea sentitzen dugu. Baina ez gara azpian dagoenez aritzen. Bai, hotzikara ematen du honek guztiak. Baina guk beste aldera begiratzeak edo guk honetaz ez hitz egiteak ez du esan nahi existitzen ez denik.

Paranoikoak edo konspiranoikoak garela esango digute. Eta gaztelerazko hirugarren edo laugarren milenioak, edo euskarazko ate ilunak zabalduta soilik ageri direla horrelakoak. Misteriozaleen frikikeriak direla. Bilderberg kluba eta antzekoak bezala. Baina ez da horrela. Datorren urtean, esaterako, 25 urte beteko dira Herrialde Katalanak, Espainia eta Europa osoa asaldatu zituen kasu batetik: Alcasserren 14 urteko hiru neskato bahitu, torturatu, bortxatu, basatiki hil, eta lurperatu zituztenetik. Ikerketaren kirats ustelarekin nazkatuta, egia kontatzeari ekin zion Espainiako polizia batek hildako hiru neska haietako baten aitari. Eta hau, kazetari baten laguntzaz, hariari tiraka hasi zen, polizia hark pasatutako informazio guztiarekin. Liburua argitaratu orduko, Espainiako Auzitegi Gorenak debekatu egin zuen banaketa. Kazetari hura bota egin zuten lantoki zuen telebistatik, eta isiltasuna gailendu da, salbuespen bakanak kenduta. Haurrak taldean bortxatu eta hiltzen zituen boteretsuen isilpeko sarea zen isildu nahi zen arrastoa. Estatuaren oso goi mailako estoldetan ezkutatzen zena. Poliziak oso argi adierazi zuen, Gonzalez, Barrionuevo eta Corcuera arduratu zirela ikerketaren hariez, epaileak, poliziak eta iritzi publikoak beste alde batera begira zezaten.

Ohiko politikaz hitz egiten dugu, eta estatuen estoldak aipatzen ditugunean, isilpeko akordio ekonomikoak, gerra zikina, ustelkeria eta antzekoak ditugu hizpide beti, baina ez gara ohartzen, oinarrian, beti, askoz estolda ilunagoak daudela, eta 10.000 haur ere kabitzen direla estolda horietan, imajinatzen ez badugu ere. Pentsatu nahi ez badugu ere zenbateraino eta noraino heltzen den indarkeria matxista eta sadikoa.

Benetako izuen gordelekuak, estatuaren estolda zikinenak, kosta ahala kosta ezkutuan mantentzeko ahalegina. Hori da goi-mailako politika. Beste behin ere, Espainiara begiratu besterik ez dago, eta askoz errazago ulertzen da dena.

Gai honi buruzko hainbat esteka (edo izozmendiaren punta nola ageri den hedabideetan):
· Diógenes en el caso de las niñas de Alcasser. Una reflexión (foroactivo.com, 2017-01-27).
· La verdad sobre el asesinato de las niñas de Alcasser (alertadigital.com, 2013-08-14).
· Entrevista a Juan Ignacio Blanco (Dimensión Límite. La Ballena Alegre 06, 2014-01-01).
· Entrevista personal a Juan Ignacio Blanco + su charla ‘La ciencia forense y el crimen de Alcácer (2014-03-01).
· Milenio 3: La noche más oscura (Iker Jimenez eta Milenio 3 irratsaioko lan-taldea, 2013-12-01).
· Ikerketaren kiratsa jasan ezinda, guardia zibil batek hiru hildakoetako baten aitari (Fernando Garciari) filtratutako informazioa.
· ¿Qué pasó en Alcácer hace 20 años? (elbuscadordelaverdad, 2012/11).
· Cómo la élite asesina a niños y niñas: todo está conectado (Crímenes de la Élite, 2014-09-11).
· Espainiako Auzitegi Gorenak 2000-10-30ean debekatu, aleak bahitu eta banatzea eragotzi zuen liburua:
Blanco, Juan Ignacio: Qué pasó en Alcácer (testu osoa, hemen).
Liburua PDFan:
Qué pasó en Alcacer? Juan Ignacio Blanco (PDFan).

· Red de pedofilia en la cúpula política y económica de EEUU .
La Conspiración del Silencio: 
(Discovery Channel, 1994. AEBetan debekatutako dokumentala).
· La policía británica identifica como pederastas a 76 políticos, 178 famosos y siete deportistas (ABC, 2015-05-20).
· Diputado de Bélgica denuncia una red pederasta de las élites que incluye al primer ministro (2014-02-17).
· Lista de los políticos pederastas de USA: la conexión satanista de las élites que gobiernan el planeta (stopsecrets.com, 2012-05-29).
· Caso Franklin, un escándalo anunciado: los niños, ofrecidos como juguetes a una camarilla de ricos y poderosos (La Hora de Despertar, 2012-10-04).

· 10.000 haur errefuxiatu desagertu dira Europan (eitb.eus, 2016-01-26).
· Europan 10.000 haur migrante desagertu dira (Berria, 2016-02-01).
· 10,000 refugee children are missing, says Europol (The Guardian, 2016-01-30).

La historia del Gustav, pronto en Cuarto Milenio

Los reporteros milenarios Javier Pérez Campos y Enrique Echazarra han estado en Zarautz, filmando un reportaje sobre la historia del barco Gustav. Cuarto Milenio lo emitirá proximamente

[Los temporales de febrero y marzo han descubierto los restos del Gustav, barco alemán hundido en Zarautz el 12 de diciembre de 1874]

Como amante del misterio, soy milenario desde hace años, siguiendo semanalmente casi sin fallar tanto Milenio3 como Cuarto Milenio. El de ayer fue un día muy especial para mi: Enrique Echazarra y Javier Pérez Campos, dos de los reporteros que más admiro sobre éstos temas, estuvieron en Zarautz, filmando un reportaje sobre el barco alemán Gustav, encallado y hundido en Zarautz en 1874. Tuve ocasión de compartir varias horas con ellos.

Tras la referencias que les pasé hace meses sobre el Palacio de Narros (ver la entrada El Salón Azul, una puerta oscura en el Palacio de Narros en este mismo blog), llevamos tiempo gestionando el permiso para realizar un reportaje sobre su Salón Azul y su historia de fantasmas y fenómenos paranormales, permiso que por ahora sigue sin llegar por parte de los actuales propietarios del palacio. Mientras gestionamos ese permiso, los temporales que azotaron y destrozaron la costa en febrero y marzo, han rescatado un trozo de historia que ha estado enterrado bajo el mar y la arena 140 años. Tras las primeras referencias sobre lo sucedido al barco alemán, el equipo de Cuarto Milenio ha mostrado interés por el tema, sobre todo para contarnos qué es lo que pretendió el capitán del barco al quemar diversa documentación. El reportaje se emitirá proximamente en Cuarto Milenio.

El escritor Anjel Lertxundi, gran conocedor de la historia del Gustav y de todas las leyendas de Zarautz, explicó amablemente a Enrique Echazarra y Javier Pérez Campos todo lo relativo al hundimiento del barco.

El grán Javier Pérez Campos, encantado con la historia del Gustav, ayer literalmente se empapo en Zarautz, para rescatar entre manuscritos centenarios la parte de la historia que hasta ahora nadie se ha atrevido a contar y llevarlo a la televisión.

Enrique Echazarra y Javier Pérez Campos, periodistas del misterio y ‘viejos’ amigos, en los restos del Gustav.

Con Enrique y Javi, ayer, cuando la marea volvía a empezar a esconder una vez más el Gustav.

Los reporteros de Cuarto Milenio también tuvieron oportunidad de visitar el Museo de Historia y Arte de Zarautz, caminando sobre los esqueletos humanos restos óseos que datan de hace un par de miles de años.

El capellán Venancio de Amezti fué cronista de Zarautz durante muchos años, a principios del siglo XX. Nueve tomos escritos a mano reunen grán parte de la historia de Zarautz en miles de páginas. Los manuscritos originales se guardan en el archivo parroquial de la diócesis de Zarautz, en la Parroquia Santa María la Real. Ayer, tras gestionar y lograr el permiso de la diócesis de San Sebastián para poder acceder al archivo para ver y filmar los manuscritos de Amezti, estuvimos en ese archivo, hojeando y filmando los manuscritos.

Para que lo de ayer fuera posible y para que la historia del Gustav llegue proximamente a Cuarto Milenio, quiero gradecer la labor y la ayuda de bastante gente.

· A todo el equipo de Milenio3 y Cuarto Milenio, sobre todo a Iker Jiménez, piloto de la nave del misterio, por interesarse en la historia del Gustav nada más conocerla y quererla difundirla a los cuatro vientos.
· A los reporteros Enrique Echazarra y Javier Pérez Campos, después de esperar tanto tiempo el reportaje sobre el Palacio de Narros, por acceder a venir a Zarautz y querer contar la historia del Gustav con la pasión que siempre los caracteriza.
• Al escritor Anjel Lertxundi, por acceder a contar las leyendas antiguas de Zarautz y la historia del Gustav ante las cámaras de Cuarto Milenio.
· A Javi, Enrique y Edurne, por empaparse literalmente para que éste reportaje sea posible.
· A las compañeras del Departamento de Cultura y de la Biblioteca Sanz Enea de Zarautz: a Maite Arruti, Kux Odriozola y Gema Garrastazu, por darme la referencia de los manuscritos de Venancio de Amezti y ponernos sobre esa pista.
· Al párroco de Zarautz Jokin Lizaso, por gestionar el permiso para poder acceder al archivo de la Diócesis de Zarautz para hojear y filmar los tomos de los manuscritos de Venancio de Amezti, y por su amable atención de ayer.
· A Juanjo Aranburu, por enseñarnos ese trozo de historia que guardan las paredes del Museo de Historia y Arte de Zarautz, junto a los restos óseos y los esqueletos humanos de hace dos mil años.
· Al alcalde Juan Luis Illarramendi y al gestor del Palacio de Narros Juan Pedro Eizagirre, por recibir a los reporteros de Cuarto Milenio y decirles que seguimos gestionando y vamos a conseguir el permiso para poder grabar el reportaje del Salón Azul de Narros.
· A Ekaitz, por hacer de taxista a ésas horas de la noche, para que Javi haya podido descansar como se merece 😉

Enlaces adicionales sobre la historia del Gustav:
· El temporal rescata un trozo de historia en Zarautz (El Diario Vasco, 2014-03-14).
· Xabier Alberdi: Gustav itsasontziaren hondoraketa Zarauzko hondartzan (Gustaveko Koadernoak, 2008/5)

Gustav itsasontziaren historia, laster Cuarto Milenion

Cuarto Milenio saioko kazetariak Zarautzen izan ziren atzo, Gustav itsasontziaren historiari buruzko erreportajea filmatzen. Bizpahiru aste barru emango dute telebistan.

[otsaileko eta martxoko itsasaldiek agerian utzi dute 1874an hondoratutako Gustav itsasontziaren hezurdura]

Misterioa, kondairak eta ezkutuko kontuak gustukoak ditudanez, urteak dira Milenio3 irratsaioa eta Cuarto Milenio telebista programa ia hutsik egin gabe jarraitzen ditudanetik. Atzokoa, bada, egun berezia izan zen niretzat: Enrique Echazarra eta Javier Perez Campos kazetariak Zarautzen izan ziren, 1874an hondoratutako Gustav itsasontziaren historiari buruzko erreportajea grabatzen, eta arratsaldean eta gauean haiekin egoteko aukera izan nuen.

Noizbait pasatu nizkien bideo, testu eta erreferentzia guztien harira (ikus ‘Gela Urdina, Narros jauregiko ate iluna’  sarrera, blog honetan bertan), hilabeteak dira Milenio3 eta Cuarto Milenioko lan-taldea Narros jauregiko Gela Urdinari eta bertako kontuei buruzko erreportajea grabatu nahian ari denetik. Narros jauregiaren jabeetako batzuk prest daude, baina beste batzuk ez, eta hor ari gara azken hilabeteotan, baimena kudeatzeko ahaleginean.

Horretan gabiltzen bitartean, otsaileko eta martxoko itsas denboraleek Gustav itsasontziaren arrastoak utzi dituzte, eta Zarauzko hondartza hondoratutako itsasontzi askoren lekuko izan denez eta Gustaven hezurdura 140 urtean itsasoak eta hareak ezkutatuta eta babestuta egon denez, gai polita iruditu zaie lantzeko. Bereziki, itsasontziaren kapitainak erre zituen paperetan zer ezkutatu nahi izan zuen sumatuta. Erreportajea, bere horretan, hemendik bizpahiru astera emango dute Cuarto Milenion.

‘Tresak eta kordelak’ liburuan eta beste hainbat liburutan zein artikulutan Gustav itsasontziaren historia kontatu izan duen Anjel Lertxundi idazlea aritu zen azalpenak ematen Enrique Echazarra eta Javier Perez Campos kazetariei.

Javier Perez Campos handia, Gustav itsasontziaren historiarekin liluratuta, literalki busti egin zen atzo Zarautzen, orain arte inork kontatu ez duen historia zatia paper zaharretatik atera eta telebistara eramateko.

Enrique Echazarra eta Javier Perez Campos, kazetariak eta aspaldiko lagunak, Gustaven inguruan.

Enrique Echazarra eta Javier Perez Camposekin, atzo, itsasoa berriro ere Gustav itsasontzia ezkutatzen hasi zenean.

Cuarto Milenioko kazetariek Zarauzko Arte eta Historia Museoa bisitatzeko eta bertako hezurkinak ikusteko aukera izan zuten, Zarautzen historiako arrastorik zaharrenak ezagutuz, liluratuta.

Venancio Amezti kapilauak Zarautzi buruzko kronikak idatzi zituen urte askoan, XX. mende hasieran. Bederatzi liburuki loditan, eskuz idatzita, Zarautzen historiari buruzko milaka orrialde ageri dira bertan. Bederatzi liburuki horietatik zazpiren kopiak frantziskotarren liburutegian eta Zarauzko Udal Artxiboan daude, Sanz Enea Liburutegian. Eskuizkribu orijinalak, berriz, Zarauzko Elizbarrutiaren artxiboan daude gordeta, Santa Maria la Real parrokian. Eskuizkribu horiek ikusteko eta filmatzeko Donostiako Elizbarrutiaren baimena lortuta, bertan izan ginen atzo, Ameztik idatzitakoa bertatik bertara ikusten.

Atzokoa posible izan zedin eta Gustav itsasontziaren historia bizpahiru aste barru Cuarto Milenion ikusgai izan dadin, hainbat laguni eskerrak ematea dagokit:

· Milenio3 eta Cuarto Milenio saioetako lan-talde osoari, eta bereziki misterioaren ontzia gidatzen duen Iker Jimenezi, Gustaven historia ezagutu ondoren zabaldu eta ezagutarazi nahi izateagatik.
· Enrique Echazarra eta Javier Perez Campos kazetariei, Narrosi buruzko erreportajearen atzetik hainbeste denboran egon ondoren, Zarautzera etortzeko eta Gustaven historia kontatzeko gogoa izateagatik.
· Anjel Lertxundiri, ‘Tresak eta kordelak’ eder hartan bezala, Zarauzko kontu zaharrak eta Gustav itsasontziari gertatua kamaren aurrean kontatzeko baietza emateagatik.
· Javier, Enrique eta Edurneri, erreportaje hau posible izan dadin literalki bustitzeagatik.
· Kultura Saileko Maite Arrutiri eta Sanz Enea Liburutegiko Kux Odriozolari eta Gema Garrastazuri, Gustaven historia biltzen duen Venancio Ameztiren eskuizkribuen berri emateagatik, eta horien arrastoan jartzeagatik.
· Jokin Lizaso parrokoari, Venancio Ameztiren eskuizkribu orijinalak ikusteko eta filmatzeko Zarauzko Elizbarrutiaren artxibora sartu ahal izateko baimena kudeatzeagatik eta atzoko harrera abegitsuagatik.
· Juanjo Aranbururi, Zarauzko Arte eta Historia Museoak bere hormen artean gordetzen duen historia azaltzeagatik eta bertako hezurkinak erakusteagatik.
· Juan Luis Illarramendi alkateari eta Narros jauregiko kontuak kudeatzen dituen Juan Pedro Eizagirreri, Cuarto Milenioko kazetariak agurtu eta Narroseko erreportajea laster posible izan dadin lanean ari direla esateagatik beraiei.
· Ekaitzi, gaua ondo sartuta ere autoa behar genuenean agertu eta Javier Perez Camposen gidari eta laguntzaile aritzeagatik.

Gustav itsasontziaren historiari buruzko kanpo loturak:
· Xabier Alberdi: Gustav itsasontziaren hondoraketa Zarauzko hondartzan (Gustaveko Koadernoak, 2008ko maiatza).

El Salón Azul, una puerta oscura en el Palacio de Narros

(Traducción del post original sobre el Palacio de Narros, publicado en este mismo blog el 22-10-2012: Gela Urdina, Narros jauregiko ate iluna).

En Zarautz, ni a los niños les son extraños los sucesos inexplicables, las almas errantes y los ruidos que se oyen en mitad de la noche. La historia del Palacio de Narros y del Salón Azul ha pasado de generación en generación, y desde la infancia los habitantes de Zarautz conocen la historia del hugonote que naufragó a causa de una tempestad salvaje, llegó malherido a la playa y murió en el Salón Azul.

Está documentado que en 1572 un naufrago llegó a la playa de Zarautz. Una gran tempestad hizo naufragar un galeón con docenas de tripulantes, pero entre las enormes olas que azotaban la costa, solo uno llegó con vida a la playa. Los marqueses del Palacio de Narros lo recogierón, dándole descanso y cuidándolo en el Salón Azul, para que se recuperara de sus heridas. El naufrago era un hugonote.

“Escapaba de la matanza que los católicos organizaron en Paris la noche de San Bartolome, y llegué al puerto de La Rochele. Allí embarqué en un galeón inglés, contento, porque iba a regresar a casa. Pero llegó la tormenta, salvaje, y nos trajo hasta aquí, hasta que al fin nos hizo naufragar”, cuenta el escritor Anjel Lertxundi en su libro ‘Tresak eta kordelak’ (Pesebres y cordeles) sobre Zarautz.

Aunque quisieron atender y curar al hugonote, su salud empeoró, y murió negándose a tomar los últimos sacramentos de la mano de un cura católico, blasfemando contra quienes le cuidaban y acusándolos de que lo habían envenenado. Desde entonces, se dice que el alma de aquel hugonote ronda el Salón Azul, y que todos los años, el 23 de agosto, la noche de San Bartolome, en el aniversario de la matanza de París, se oyen sus lamentos, como si volviera a la vida desde los cuadros que adornan el salón.

Aquella tempestad y aquellos sucesos son del año 1572, pero tuvierón su repercusión en el siglo XX, cuando el escritor y jesuita Luis Coloma contó en un libro lo que le sucedió a él mismo en el Salón Azul, añadiendo misterio, ruidos inexplicables, fantasmas y puertas hacia el otro lado a la historia del Palacio de Narros.

El año 1990 el Grupo Hepta consiguió permiso para entrar al palacio, e investigar aquello que Luis Coloma contó en su libro. En éste video de 17 minutos, se documentan los sucesos del Salón Azul, sus cuadros, la historia del hugonote que murió allá, y todo el misterio que envuelve al Palacio de Narros, ofreciéndonos en el reportaje imágenes del interior del palacio que incluso para la mayoría de zarauztarras son totalmente desconocidas.

Video del Grupo Hepta:
EL MISTERIO DEL CUARTO AZUL

Todos los derechos: Grupo Hepta.
Guión: Sol Blanco-Soler.
http://www.grupohepta.com/videoteca

La mayor parte del texto del guión, se puede leer en este post del foro Milenarios:
· El Palacio de Narros (Zarauz)
[Milenarios, foro no oficial de Cuarto Milenio y Milenio 3].

La información que se da en el reportaje y el video, está ampliamente detallado en el texto El salón azul, del escritor, periodista y jesuita Luis Coloma.

· Luis Coloma: El salón azul. Una historia maravillosa (in Nuevas lecturas, 1912).
Se puede descargar todo el libro en formato PDF, epub y otros formatos, gratuitamente, aquí:
Luis Coloma: El salón azul. Una historia maravillosa.

· El salón azul se puede leer incluso on-line, en la edición facsimil del libro Nuevas lecturas o haciendo click sobre la imagén inferior. Las páginas 121-163 son las que corresponden a la narración El salón azul.

La mirada clásica y conservadora de Luis Coloma es también una joya para conocer la vida de Zarautz a principios del siglo XX. No hay más que leer el primer párrafo del texto.

Seguramente el escritor Anjel Lertxundi también tendría es sus manos el texto de Coloma para inspirarse en el capítulo Ai ene, ai ene! sobre el Salón Azul que publicó en el libro Tresak eta kordelak (Zarauzko Udala, 1993).

Lertxundi, sin embargo, se decanta por otra versión sobre la muerte del hugonote. Dice que no blasfemaba ante sus cuidadores, si no que hablaba en inglés. Lengua desconocida entre los que lo cuidaban. Cuando llegó el señor de Narros, se dió cuenta de ello, pero que no sirvió para nada. Cientos de zarauztarras ya hablaban que había un demonio en Narros que blasfemaba y se negaba a morir recibiendo los santos sacramentos, “el dueño del palacio, gran lector y viajero, bien sabía que a veces es tan infructuoso como luchar contra el mar intentar entrar en razón a una muchedumbre ciega que no quiere entender la realidad”.

Personalmente, la historia del Salón Azul de Narros, para mi, hasta hace poco, era un clásico más entre los casos de misterio. Este verano, sin embargo, he tenido oportunidad de visitar tranquilamente el Palacio de Narros junto a otros responsables del equipo de gobierno, invitado por los actuales herederos del Marqués de Narros para hablar de cuestiones municipales.

En el paseo entre salones, pasillos y habitaciones, nos enseñaron los dormitorios que habían acogido a Luis Coloma, y alguna que otra reina. También el Salón Azul.

Con permiso, pude retratar el famoso cuadro, comentando que sigo con sumo interés desde hace años todos aquellos casos envueltos con un halo de misterio. Los herederos de Narros, además de dejarme sacar fotografías, nos contaron más historias de lo sucedido en aquella habitación y en las contiguas a sus familiares, asombrándonos y asustándonos con fenómenos de dificil explicación no tan lejanos en el tiempo.

Tampoco tenían ninguna explicación sobre el intenso olor a incienso que desde siempre envuelve el Salón Azul.

Esta es la imagen actual del Palacio de Narros, vista en Google Maps. Esos ojos de gato y esa máscara veneciana que aparecen en el jardin situado en la entrada del palacio, nos hacen recordar la pelicula Eyes wide shut  y los ritos ocultos y demoníacos que en palacios parecidos situa Stanley Kubrick…

POST SCRIPTUM:
· Audio de la sección ‘Ate iluna’ (La Puerta Oscura) en el programa Akabo Bakea! sobre el Palacio de Narros y el Salón Azul, en la radio pública vasca Gaztea (24-10-2012).
· Hemen klik eginda entzun edo jaitsi daiteke Narros jauregiari buruz Akabo Bakea! irratsaioan izan genuen solasaldia.

· Entrevista en el programa Hiri Gorrian en la radio publica vasca Euskadi Irratia, sobre el Palacio de Narros
(on-line y con opción de descarga): 17-02-2014.
Gari Berasaluze, Zarauzko Narros jauregiko misterioaz.

LINKS SOBRE ESTE POST:
· Akabo Bakea! irratsaioa: Narros jauregiaren inguruan aritu zaigu Gari Berasaluze (Gaztea, 2012-10-24. Audio).
· Palacio de Narros (wikipedia).

The Hum: azalpenik gabeko oihartzuna, Artozkin ere entzuten zena

Duela hamaika urte, 2003ko irailean, bizitzan arrasto sakonenetakoa utzi didaten zenbait egun eman nituen Artozkin. Itoizko urtegia eraikitzeko lanek aurrera egin ahala, gerora urpean geratzekoak ziren herriak eraisteari ekin zion Nafarroako Gobernuak. Bertako biztanleek eta Itoitzekin Elkartasuna taldeko kideek herriak defendatzeari ekin zioten, eta erresistentzia hilabeteak izan ziren haiek. Itoitz eta beste hainbat herri eraitsi ondoren, Muniain eta Artozki izan ziren azkenak. Irailean, hondeamakinak Artozki mapatik ezabatzera heltzekoak ziren egunean, herritarrek utzitako baserri eta eta etxeetara sartu ziren Itoitzekin Elkartasuna taldeko kideak, eta teilatuetara igota, herria defendatzeko asmo sendoa agertu zuten.

Sasoi hartan Nafarroan bizi nintzen, Tafallan, eta asteburuetan ugaldu egiten ginen elkartasuna adieraztera edota astean zehar erresistentzian zeudenek atseden har zezaten lekukoa ematera batetik eta bestetik heltzen ginenak. Besteak beste, Artozki Artezki bihurtzeko ideia mamitu genuen asanblea haietako batean. Musikariek, pintoreek, artistek, kirolariek, idazleek, aktoreek, pailazoek eta bazter guztietatik heldutako lagunek, zenbait egunez bizirik eutsi zioten herriari. Herria osotasunean museo eta agertoki erraldoi bihurtu zen, eraistekoak ziren eliza, frontoia, baserriak eta gainerakoak erakusleiho bihurtuta.

Kolore guztietako poliziek lagunduta hondeamakinak heldu eta herria eraistea lortu zuten arte.

Oroitzapenetan, dozenaka eta dozenaka argazki, egun haietan egindako lagunak, suaren inguruan izandako solasaldiak, eta teilatuetan goardian emandako gauak geratu zitzaizkidan.

This slideshow requires JavaScript.

Guztia ezin hobeto bilduta dago Edurne Elizondoren Itoitz, porlanezko gezurra (Txalaparta, 2004) liburuan edota Itoitz hustu arte (Eguzki bideoak, 2008) dokumental bilduman.

 

Biztanleak halabeharrez mendeetako bizimoduari uko egitera eta herritik alde egitera behartu ondoren han sentitzen zena ez da erraza hitzekin adieraztea. Artozkira heldu nintzen lehen egunean atentzioa eman zidan baserrien ukuiluetan, bertakoek hilerritik berreskuratutako hilobiak ikustea. Zer egin, hondeamakinek zure arbasoak lurperatuta dauden hilerria ere suntsituko dutela dakizunean?

 

Gaur hona ekarri nahi dudana, ordea, gauez teilatuetan goardian erabateko isiltasunean geundenean, zeruan entzuten zen sirena antzeko soinu, zarata, hots edo oihartzun berezi hura da. Gauez entzuten zen, ordu txikietan, eta ukitu metalikoa zuen.

Kikeri, Daniri, Txikiri… teilatuetan ondoan genituen eta Artze ibarra ederki ezagutzen zuten lagunei galdetzen genien ea zer zitekeen hura. Ez zuten azalpenik. “Lakaben noiz edo noiz entzuten da”, “auskalo non dagoen argindar dorreren baten eta haizearen arteko oihartzuna izango da” edo antzeko erantzunen bat dut gogoan. Benetan zitekeenaren inguruan, ordea, arrazoizko erantzunik ez.

Ia ahaztuta nuen kontua. Larunbat honetan, Milenio3 irratsaioan gaia landu duten arte, Cadizen urtarrilaren 7an entzun zen soinuaren harira. Lekukoek grabatutako hotsak entzun eta berehala lotu nuen: Artozkin duela hamaika urte entzuten zen oihartzunaren tonu eta molde berdin-berdin-berdina!

The Hum izena hartu du kontu honek nazioartean.
2010az geroztik ari da hedabideak astintzen, azalpenik gabeko soinua delakoan, eta Kanadako Gobernuak ikerketa ere abiarazi du, tarteka entzuten den oihartzun bereziaren nondik norakoa azaldu nahian.

Sare sozialak batean eta bestean grabatutako hotsekin betetzen ari dira, eta inork ez du azalpenik nondik datorren zeruan entzuten den soinu berezi hori. Artozkin 2003ko irailean oso argi entzuten zen, baina gaur egungo baliabiderik gabe, grabatu gabe utzi genuen.

Hemen kontu honi buruzko kanpo loturak:
· Uno de los testigos de ‘The Hum’ grabó el misterioso fenómeno de la noche del siete de enero (Andalucia Información).
· El número de testigos que oyeron The Hum se multiplica en la provincia de Cádiz (Andalucia Información).
· The Hum en Cádiz (ikerjimenez.com).
· Milenio 3, la nave del misterio (13×20): The Hum en Cádiz (audioa. irratsaio osoa entzungai).
· Una nueva grabación certifica el paso por Cádiz del misterioso fenómeno The Hum (Andalucia Información).

· The Hum (The Telegraph)

XX. Esoterismo eta Terapia Naturalen Azoka, Donostian

XX. urtea bete du aurten ostiral honetan Donostiako Miramar jauregian ateak zabaldu dituen Esoterismo eta Terapia Naturalen Azokak. Abuztuaren 11 arte izango da zabalik, 11:00tatik 14:00etara eta 17:00etatik 21:00etara.

Atzo izan nintzen bertan, igande goiza 40 bat erakusmahaien artean zerbait interesgarria aurkitzeko asmoarekin igaro nahian. Merezi izan zuen bisitak. Sarrerak 5 euro balio du, baina sarrera hori erakutsita soilik gero doan eskaintzen dute zenbait erakusmahaik beraien eskaintza: aura irakurtzea, reiki saioak, masaje lasaigarriak, reflexologia, eta antzekoak. Beste hainbat erakusmahaitan, noski, ordaindu egin behar da zerbitzuengatik: kiromantzia, mediumek inguruan dituzun hildakoak marraztea, tarota, marrazketa espirituala eta abar luzea.

Denetik aurki daiteke azokan: terapia naturalen inguruko postu asko, esoterismoarekin lotutako ehunka produktu, liburuak, orgonitak, kristalak, harriak, tarotak, txakrak edo energia zirkuluak orekatzeko harriak, aura ikusteko makinak, eta abar, goiza edo arratsaldea oharkabean pasatzeko adina.

Beste areto batean, berriz, tarotarekin, kiromantziarekin, numerologiarekin eta antzeko kontuekin aritzen diren dozenaka igarle daude, bisitariei kontsulta pasatzeko prest. Tartean, badira Euskal Herritarrak ere, euskal tarotean aditua den Batirtxe, esaterako. Nahikari Alustiza Ilargia edo Eder Larrazabal ere bertan aurki daitezke. Naziortean ere sonatua den Mikel Lizarralde medium urretxuarrak, gainera, hitzaldia emango du azokaren egitarauaren baitan, gaur arratsaldean, bizitzaren eta heriotzaren inguruan. Igandean ere, azokan bertan, beste hitzaldi bat emango du Lizarraldek, beste aldearekin komunikatzeko moduei buruz.

Izan ere, esoterismoaren munduan, bada euskaraz lanean aritzen denik ere. Joxean Agirre kazetariak 2008ko abuztuan argitaratu zuen erreportajea Gaur8 agerkarian, eskuak irakurtzen edo tarota botatzen euskaraz aritzen diren igarleei buruz. Hemen irakur daiteke.

Bigarren eskuko liburu interesgarriak ere aurki daitezke azokan, prezio onean. Ni hiru libururekin itzuli nintzen etxera: sorginkeriari buruzko bat, heriotzaren ondorengo bizitzari buruzko beste bat, eta Mishio Kushik 1977an Bartzelonan eman zuen makrobiotikari buruzko seminarioa osorik biltzen duen hirugarren bat. Erosketen artean, nabarmentzekotan, zazpi txakrak orekatzeko harriak, banpiroen tarota, intzentsua, eta zenbait kristal eta mineral ekarri nituen etxera.

Ez dago esan beharrik ere beste aldeko kontuek, parasikologiak, misterioak eta azalpen arrazionalik gabeko guztiak zenbat erakartzen nauen. Ezagutzen nautenek badakite. Horrek guztiak sortzen didan interesak bideratzen nau honelako azoka batera hurbiltzera, eta bertan lanean aritzen den hainbat profesional mirestera. Horrek, ordea, badu ifrentzua ere: esoterismoan ohi den bezala, benetako dohaiak dituen igarle eta mediumen artean, badira jendearen ezinetatik dirua atera nahian aritzen diren iruzurgileak ere. Horiek ere badira azokan, noski. Bakoitzak erabakiko du zertan edo zeinengan sinetsi. Kontu batzuk liluratu egingo zaituzte segur aski, eta beste batzuei berehala ikusiko diezu dirua ateratzeko makina hutsak direla, edozein denda, taberna edo jatetxetara sartzen garenean bezala. Gustu eta aukera kontua da.

Gai honi buruzko estekak eta informazio osagarria:
· Donostiako XX. Esoterismo eta Terapia Naturalen Azoka: egitaraua (PDFan).
· Salón internacional del Esoterismo y Terapias Naturales de San Sebastian: antolatzaileen webgunea (artesadivinatorias.es).
· XX. Salón del Esoterismo y las Terapias Naturales (naiz.info, 2013-08-02).
· «Donostia emite energía muy positiva» (Diario Vasco, 2013-08-03).
· Más de 40 profesionales del tarot y la videncia, en el XX Salón del Esoterismo (El Mundo, 2013-08-01).
· Bi igarle, eskua irakurtzen edo tarota botatzen euskara darabiltenak (Gaur8, 2008-08-15).
· Txakrak (yogabai.com, Hego Euskal Herriko yoga ataria).
· Mikel Lizarralde medium urretxuarraren webgunea: mikellizarralde.es
· Mikel Lizarralde: “Beldurrak bultzatuta ez nuen ezberdina izan nahi” (Berria, 2011-04-10).

Itsasoa eta lurra, hondakin nuklearren zabortegi bihurtuta

Aste honetan jakin da: Garoñako zentral nuklearra itxi egingo dute, “arrazoi ekonomikoengatik”.
Espainiako Industria Ministerioak jakinarazi du ezin dituela legezko epeak bete zentral nuklearraren baimena luzatzeko, eta uztailaren 6a baino lehen emango du itxieraren berri.

Zentral nuklearra itxita, orain, zentrala erausteko lanak eta hondakin nuklearren auzia geratzen dira argitzeke. Izan ere, Araba Garoñarik Gabe taldeak nabarmendu duen arren, itxiera berandu datorren arren, gizartearentzako berri “pozgarria” da, eta orain zentrala eraisteko neurriak hartzeko ordua dela iritzi dio. Plataformaren ustez, eraisketa egiteko segurtasun neurriak Iberdrola eta Endesak -Nuclenor enpresaren jabeak- ordaindu behar dituzte, orain arte Garoñaren kontura eskuratu dituzten irabaziekin.

Izan ere, energia nuklearra kudeatzen eta horrekin etekinak lortzen dituzten enpresek, gehiegitan eskuak garbitzen dituzte behin ustiapena amaitzean, energia nuklearra sortzeko eragindako hondakin nuklearrek urte askoan irauten duten arren eta askotan kontrolik gabeko zabortegi nuklearretan amaitzen duten arren.

Energia nuklearraren auzia beti gardentasunarekin bideratzen dela jakinarazten duten arren bateko eta besteko gobernuek, errealitateak besterik erakusten du. Istripu nuklear sonatuenen kasuan (izan Txernobilgoan 1986an edota Fukushimakoan 2011n), edota hondakin nuklearren isilpeko zabortegien kasuan, benetan gertatutakoa ezkutatzeko eta herritarren osasuna auzitan jar dezaketen informazioa isiltzeko ahalegin nabarmena ikusi da hainbat eta hainbat aldiz.

· Txernobil: Hiroshima 500 aldiz

Istripu nuklear sonatuena, oraintsu arte, Txernobilgoa izan da.
1986ko apirilaren 26an, Hiroshimako bonba atomikoak baino 500 aldiz erradioaktibitate gehiago zuen leherketa gertatu zen. 31 lagun hil ziren, eta 135.000 lagun mugitu behar izan zituzten beraien bizilekuetatik. Europako hainbat herrialdetara heldu zen erradioaktibitatea.

Hona hemen Iker Jimenez kazetari gasteiztarrak eta Cuarto Milenio saioko lan-taldeak egin zuten dokumentala: Chernobyl, la noche del fin del mundo.

Energia nuklearraren arriskua balizko istripuen arabera neurtzen da batez ere, baina inork gutxik hitz egiten du hondakin nuklearrei buruz, gero eta gehiago dauden arren, bateko eta besteko zabortegietan. Itsasoa eta lurra, hondakin nuklearren betetzen ari da. Badira hondakin nuklearrez betetako urpekontziak hondoratuta dituzten portuak, batean eta bestean.

Murmansk: el final del Octubre Rojo dokumental honetan, zehazki, Errusiako urpekontzi nuklearren hilerri eta portu handienari buruzko datu izugarriak ematen dira.

Beste dokumental honetan ere ederki ageri da hondakin nuklearren arriskua nolakoa den eta arazoari zein arin heltzen zaion: La pesadilla de los desechos nucleares.

Hondakin nuklearren jatorria:

Hondakin nuklearrez ari garenean batez ere zentral nuklearren hondakinak aipatzen baditugu ere, hiru jatorri dituzte hondakin nuklearrek:

· Hondakin nuklearren jatorria eta energia nuklearra (euskarazko wikipediatik).

Hondakin nuklearren jatorria

Zentral nuklearretako aplikazio energetikoetatik. Hondakin erradioaktiboen zati handiena energia elektrikoa sortzeko erregai nuklearrak pasatzen dituen faseetan eta zentral nuklearren eraisketan produzitzen da: hondakin horien guztirako produkzioaren %95 ingurura iristen dira.

Aplikazio energetikoez bestelakoetatik.Hiru jarduera motatan erabiltzen diren isotopo erradioaktiboetatik datoz: ikerkuntza, medikuntza eta industriatik. Horiek hirurek sortzen dituzten hondakin erradioaktiboen munta %10 baino txikiagoa bada ere,hondakinen kudeaketa zorrotz-zorrotza izan behar du.

Erradioaktibitatea

Gorputz batzuk emititzen duten energia da, eta erradioaktibitate naturala edo kanpo interbentzio baten eraginarengatik izan daitekeena. Mota hauetako materialak bizidunentzat kaltegarriak izatera irits daitezke. Erradioaktibitatea H. Becquerelek aurkitu zuen 1896an.Erradiazioek giza gorputzari eraginiko kaltea erradiazio dosi izeneko magnitudez neurtzen da eta dosi hori Sieverta (Sv) deritzon unitatean neurtzen da.Erradioaktibitatearen arriskua honetan datza, alegia, erradiazioak giza gorputzeko zelulak kaltetzean eta, ondorioz, gaixotasunak sortzen, adibidez: larruazalaren zahartzea, babak ateratzea, erredurak jasatea, minbizia…

Gai honekin lotutako informazio osagarria:
· Garoña itxi egingo dute, “arrazoi ekonomikoengatik” (Berria, 2013-06-19).
· Las 115.000 toneladas de basura radiactiva olvidadas en el Atlántico Nordeste (esmateria.com, 2013-05-07).
· Chernobyl: la noche del fin del mundo (ikerjimenez.com).
· Fukushima Daiichi nuclear disaster (wikipedia, ingelesez).
· Chernobyl disaster (wikipedia, ingelesez).
· Hondakin nuklearrak begibistatik kendu nahian (zientzia.net, 1997-10-01).
· Hilerri nuklear honetan gorpuek ez dute lo gozorik (Gorka Bereziartua, Argia, 2013-04-05).
· Hondakin nuklearrak (euskarazko wikipedia).
· La policía desmantela un red de material nuclear en el País Vasco (ajuezr.com).

Heriotzaren zerbitzura

Kultura gehienetan heriotzari beldurrez begiratzen diogun arren, hileta zerbitzuak errealitatea ez ezik negozioa ere badira, baita gurean ere. Azken urteotan asko aldatu da heriotzarekiko ikuspegia, hein handi batean legeek hala behartuta.

Sasoi batean etxean izaten zen hilbeila, hildakoaren gorpua bertan zela.
Gaur egun, ez da horrelakorik onartzen, eta salbuespenak hil-kaperak izaten dira, gorpua eraikin publikoren batean izaten denean eta antzekoetan.

Modu batera edo bestera, gaur egun, lurperatuak zein erraustuak izan, hildakoek hileta zerbitzuek eskaintzen dituzten ohiko tramiteetatik igaro behar dute: araututako hilkutxak, tanatorioak, erraustuak zein lurperatuak izateko arau eta baldintza zehatzak, eta abar.

Horren inguruan, noski, hainbat enpresa mugitzen da.
Egunotan, zehazki, Hileta Zerbitzuen Nazioarteko Azoka ari da izaten Valentzian, Herrialde Katalanetan: Funermostra.

Bertan, atzo, gaur eta bihar, munduko 30 herrialdetako 120 enpresa inguru ari dira parte hartzen. Funerarietako autoak, hilkutxak, hildakoen errautsak gordetzeko ontziak eta, oro har, heriotzaren inguruko produktu guztiak ekoizten eta saltzen dituzten enpresak dira, sektore horretarako berrikuntzak aurkezten eta erakusten, heriotzari buruzko hitzaldi eta aurkezpenekin batera.

Antolatzaileek nabarmendu dituzten berrikuntzen artean, hileta zerbitzuetan azkenaldian gorakada nabarmenena izan duten hiru kontu daude: internet bidezko eskelak edo hil-berriak, errautsak gordetzeko ontzi biodegradableak eta, batez ere, ohikoen aldean merkeagoak direlako gero eta gehiago saltzen diren kartoizko hilkutxak.

Hauez gain, sektorean ohikoak diren hozkailuak, autopsia mahaiak, loreak, tanatopraxiarako edo hildakoak erakusgai mantentzeko produktu kimikoak, hilarrietarako marmolak eta gainerako materialak, errauste labeak, hilkutxak eramateko autoak eta abar ere erakusgai dago nazioarteko azoka honetan.

· · ·

Batzuek erreparoz hartzen badute ere gaia, azken urteotan, telebistako telesail onenetako baten ardatza izan da hileta zerbitzuena. Zehazki, Six Feet Under (Bi metro lur azpian) serie amerikarra horri buruzkoa da. Funeraria bat du telesailaren ardatza den familiak, eta atal bakoitza hildako bati buruzkoa da. Hildako horren ingurukoen eta funeraria duen familiako kideen artean sortzen diren gorabeherak biltzen ditu, funeraria baten bueltan mugitzen den guztiaren inguruko gidoiarekin ondo uztartuta, eta emaitza bikaina da.

AEBetan ez ezik, munduko hainbat herrialdetan ere telesail arrakastatsua izan zen Six Feet Under, denborarekin kultuzkoa ere bihurtu dena nolabait. Bost denboraldi izan zituen, guztira 63 atalekin.

Nik, pertsonalki, bizitzan ikusi ditudan telesailen artean, dudarik gabe, hiru gustukoenen artean dudana da.

Six Feet Under (Bi metro lur azpian) telesailaren hasierako kredituak:

· · ·

Euskal Herrian, heriotzaren inguruko ohiturei buruzko hainbat lan argitaratu da.
Gaur egun heriotzaren aurrean hartzen diren erabakiak erabat araututa eta bateratuta daude oro har, baina mendeetan zehar, atzo arte nolabait, heriotzaren inguruko ohitura eta erritu berezi eta ugariko herria izan da gurea. Mendietan eta lautadetan dauden trikuharri eta kromletxetatik hasi, hilarrien berezitasunetatik segi, eta heriotzaren inguruko usadio ugarien bilduma zabaleraino.

Horietako asko, gaia ederki landu duten liburuetan aurki daitezke.

Juan Garmendia Larrañagaren hau, esaterako, osorik eskuratu daiteke sarean:

Costumbres y ritos funerarios en en País Vasco (desde el siglo XVI a nuestros días)

[liburua, PDFan]

Baina badira gehiago ere:

· Juan Madariaga: Historia social de la muerte en Euskal Herria (Txalaparta).

Pedro Zarrabeitia: Estelas discoidales en Euskal Herria (Pamiela).

Ritos funerarios en Vasconia

Euskal Herrian sasoi batean heriotzaren inguruan izaten ziren ohitura horietako zenbait laburtu zituen Itziar Artetxek bere blogean (2009-01-18), Heriotza ohiturak Euskal Herrian izeneko sarrean.

Hemen kontu nabarmenenak:

· Hilzorian egonda, heriotza luzatzen bazen, teila bat kentzen zuten hainbat herritan, horrela heriotza laburtuko zelakoan. Gainera euskal gizartean, hileta errituetan, emakumeek gizonezkoek baino garrantzi gehiago izan dute. Emakumeak izan dira neurri handi batean erritu horien bitartekariak.

· Hil ostean, beste senideak deitu eta etxeko animaliei ere berria ematen zien, erleei bereziki. Gorpua, etxe bakoitzak zuen bide jakin eta berezi batetik eramaten zuten elizara. Ezin zitekeen bide arruntik erabili. Bide honek izen ezberdinak zituen: elizabide, gorputzbide, andabide, zurrunbide…

· Hilerrian etxe bakoitzak bere hilobia zuen. Hasieran, ehorzketak elizan egiten zireneko garaian, hilobia eliza barruan zegoen. Gerora hilerria elizaren inguruan jarri zuten.

· Hil meza garaian, etxekoandreak zenbait eskaintza egiten zituen jarlekuan, etxeko hildakoei. Argiaz gain, janariak ere jartzen zituen, normalean ogia (zenbait herritan ogi bereziak ziren, hiru edo lau buru zituztenak), baina haragia eta animaliak ere erabiltzen ziren. Aldi berean, elizaren atarian idi edota ahari bat utzi ohi zuten. Opari gisa ere, hildakoaren ohepekoa (lastozkoa izaten zena), hil bideko lehen bidegurutzean erretzen zuten otoitz bat eginez eta, hainbatetan, ur bedeinkatuaz sua zipriztinduz.

· Elizkizunak eta ehorzketa amaitu ostean, senideak eta gonbidatuak etxera joaten ziren mezatako bazkaria zena ospatzera. Bazkarian, otoitza egin ondoren, senideren batek hildakoaren izaera goraipatzen zuen eta gero, denbora pasatu ahala, giroa alaitzen zen, irriak eta txantxak zabalduz han zeuden guztien artean.

· Hildakoei egiten zitzaien oparien artean argia zen garrantzi gehien zuena. Iluntasunaren mundu horretan argia ezinbestekoa zela uste baitzuten. Horretarako tortxa eta kandelak erabiltzen ziren; batzuk ezko luzedunak ziren. Hauek ezkogixor edota bildumena izena hartzen zuten. Askotan ohol berezi bati inguraturik zegoen ezkoa; ohol horrek argizaiola du izena. Argizaiolak giza itxura du eta askotan oso landuta dago. Argizaiolak, beste opariak bezala, jarlekuan jartzen ziren.

Gai honi buruzko informazio osagarria eta kanpo loturak:
· Garmendia Larrañaga, Juan: Costumbres y ritos funerarios en el País Vasco (liburua, osorik, PDFan).
· Heriotza ohiturak Euskal Herrian (Itziren bazterra bloga, 2009-01-18).
· Heriotza ohiturak Euskal Herrian (Itziar Artetxe, Territorios, El Correo).
· «En los ritos funerarios vascos la gran protagonista es la mujer» (Gara, 2007-10-31).
· Antxon Agirre Sorondo: Los rituales mortuarios en Euskal Herria (Euskonews&Media 186.zbk, 2002-11-01).
· Estelas discoidales en Euskal Herria (estelasdiscoidales.com webgunea)
· Six Feet Under (oficial website).

POST SCRIPTUM:
· Heriotzari buruzko ‘Goian’ aldizkaria sortu du Funeuskadi ehorztetxe taldeak (2014-01-08).
Hemen klik eginda eskuratu daiteke aldizkaria PDFan.

Sonanbuluak: lotan dabiltzanak

Loak hartzen gaituenean, lotan egoten gara gehienok. Badira, ordea, lotan ibiltzen direnak ere. Lotan egon arren, ibiltariak bihurtzen direnak. Sonanbuluak dira.

Marrazki bizidunetan, filmetan edo komikietan karikaturizatu ere egin dira, gaur egun dugun sonanbuluen irudia erabat zehatza izateraino: zonbien antzera ibiltzen diren bizidunak, lotan, begiak itxita, eskuak luzatuta, zuzen…

Hori guztia, ordea, faltsua da.

Hainbat artikulu idatzi eta argitaratu da gaiari buruz, aspaldidanik, eta topiko horietako asko faltsuak direla erakusten dute ikerketek. Euskaraz, ederki azaldu zuen kontu hau Jabier Agirrek, Elhuyar aldizkarian argitaratutako Sonanbuluak. Gauez baina konturatu gabe erreportajean.

ETBko Teknopolis saioak ere landu zuen gaia (2010-12-26).
Hemen bideoa ikusgai.

SONANBULUAK: gauez konturatu gabe (Jabier Agirre, Elhuyar, 1986-12-01).

Sonanbuluaren irudia ohizkoa bihurtu da txiste eta komikietan. Zeintzu dira, bada, gertakizun honen agerpen edo zeinuak? Zein da sonanbulismoaren egiazko arrazoia?

Sonanbuluaren irudia ohizkoa bihurtu da txiste eta komikietan: gau-jantziz estalirik, teilatu gainean, ziurtasun osoz dabilen gizona, edozein hitz edo hotsek esnatuz gero, oreka galdu eta behera amildu daitekeena. Baina topiko guztiekin gertatzen den bezala, irudi hori ezaguna izan arren, faltsua da: ziurtasuna ez da hain ziurra, ez dago batere frogatua sonanbuluak besoak zabaldurik dabiltzanik, hitz egite hutsak ez ditu esnarazten, etab. Zeintzu dira, bada, gertakizun honen agerpen edo zeinuak? Zein da sonanbulismoaren egiazko arrazoia?

Sonambulismoa (latinezko SOMNUS: Loa, eta AMBULARE: ibili), h.d. “lotan ibiltzea” oso fenomeno bitxia izan da betidanik jende xehearentzat. Ohizko psikiatriak gogoz aztertu izan du pertsona helduen sonanbulismoa (umetan agertzea normalagotzat jotzen da) eta erreakzio neurotiko bezala kontsideratu da: lo dagoenak ohea utzi eta bere nahiak ase edo bere tentsioak baretuko dituen zerbaiti ekiten dio (galdutako zerbaiten bila hasi, edo bere egunerokoan idazten has daiteke).

Sonanbuluak berak, ez digu inolako argitasunik emango, noski. Beren familiarteko edo lagunek dakite beren ibilalditxoen berri. Egiten duena eginik ere, sonabulua ez da egindakoaren erantzule. Amets egin ondoren geratzen zaigun oroitzapen lauso eta zirriborrotsu hori ere ez du izango; bere amnesia totala da.

Duela urte gutxi batzuk arte, sonanbulua ametsetan zegoen bitartean irteten zela ohetik pentsatzen zen. Gaur egun hipotesi hori guztiz baztertua gelditu da, egindako esperimentuei esker. Gauza jakina da, loaldiaren azaleko faseetan —REM fase bezala ezagutzen direnetan (REM, Rapid Eye Movement, Begien Mugimendu Azkarra)— egiten direla ametsik gehienak. Baina une horietan gorputza guziz erlaxatua dago, eta nekez uler daiteke egoera horretan, muskuluak lasa daudenean, pertsona ohetik jaikitzeko gai izatea. Alderantziz, frogatu ahal izan da sonanbulua lo sakonean dagoenean soilik bihurtzen dela aktibo. Eta fase honetan ez da ametsik gertatzen. Gau batean pertsonak lo sakoneko fase bat baino gehiago izaten dituenez, posible da sonanbulu batek bere IHARDUERAK zenbait aldiz burutzea goizean esnatu aurretik.

Eta iharduera horiek ez dira beti jeiki-ibili modukoak. Kasu askotan mugimendua askoz ere apalagoa izan daiteke: ohean agondu, ezpainak mugitu, besoarekin mauka tiratu, begiak denbora osoan itxita mantentzen dituen bitartean. Sonanbulua oso kapaz da orduerdi pasatxoz “lanean” aritzeko. Bere begiak irekita edo itxita egon daitezke: irekita daudenean begirada finkoa dute, baina ez dute inguruko ezertxo ere ikusten.

Sonanbulua bere etxean zehar, inoiz ere ikusi gabe ezagutuko lukeen itsua bezala mugitzen da. Egia da inoiz sukaldera joan, hozkailua ireki eta esnea edango duela, baina aldez aurretik hozkailua non zegoen bazekielako egin dezake hori. Ezagutzen ez duen etxe batean, gisa horretako balentria guztiz ezinezkoa litzateke.

Sonanbulurik gehienak oso astiro mugitzen dira. Beren ibilerak koordinaziorik gabekoak dira, erritmo-aldaketa eta kordokaldi edo astinaldiak agizkoak dira. Gaizki sinkronizaturiko robot baten mugimenduak gogorarazten dituzte. Besoak gorputz-alboetan zintzilik, edo eskuekin gauzak aztatuz, baina ezer jakinik ukitu gabe. Familiartekoek segurtasun-neurriak hartu nahi izaten dituzte, istripu posibleak baztertzeko. Baina, kontuz! ez du ezertarako balio atean sarrailak ipintzeak; sonanbuluak atera nahi badu eta ateak traba egiten badio, leihotik irtengo da.

Ikusi dugunez sonabuluen iharduera lo sakoneko faseetan ematen da. Fase horiek bereziki luzeak eta iraunkorrak dira haurtzaroan —lo gauden bitartean, hazkunde-hormonak bere lana egiten du eta umea horrela hazten da—, eta pertsona adinean aurrera doan neurrian laburutu egiten dira. Pertsona zaharrengan, batez ere, loaldi osoa azaleko edo REM fase batean gertatzen da, eta lo sakona ia erabat desagertzen da. Ia sonabulu guztiak umeak izatearen arrazoietako bat hauxe izan zitekeen.

Sonanbulismoaren intzidentzia, edo zenbat kasutan ematen den beste era batera esanda, ez dago oso argi. Baina espezialista gehienek diotenez zortzi umetatik bat sonanbulua izan daiteke (lehen ikusi dugunez sonanbulu izateko oso maila ezberdinak daude). Zortziren bat urterekin has daiteke fenomeno hau, astean bi aldiz errepikatuz. Pubertaroarekin batera desagertzen da normalean.

Pertsona helduen artean berrogeitik batek bakarrik jasaten du sonanbulismoa. Eta ia beti aurrekin edo antezedenteak aurkitzen dira familietan. Aurregoera honek arrazoi genetikoak egongo ote ziren pentsatzera eraman zituen espezialistak. Baina badira beste arrazoi batzuk ere; psikikoak batipat, sexualitate erreprimitu baten agerpenak agian edo babes-nahi ezkutuak. Pertsona helduetan sonanbulismoa erregresio bat bailitzan onartzen da; berriro ere ume izateko nahikunde inkontziente bat. Dena den, sonabuluak ez dauka inhibizio horren berri eta bere inkontzientea aske uzten du, gainontzeko pertsonek ametsetan daudenean egiten duten bezalaxe.

Orain arte ikusitako guztia sonanbulu OSASUNTSUEI dagokie, h.d. gauez duten portaera bitxi honetaz landa, bizimodu guztiz normala daramaten pertsonei, osasun betea daukatenei. Badira sonanbulismo patologikoak ere, aurrez neurosiak edo epilepsiak jota dauden pertsonetan agertzen direnak.

Bukatzeko esan dezagun sonanbulismoak ez duela nahitaez gauean agertu behar. Orain dela gutxi egunkari guztiek ekarri zuten lo zegoen bitartean bere fusila manipulatu zuen soldadu suediarraren notizia: fusilak tiro egin eta laguna hil zuen. Gertakizun ikaragarri hau eguerdi-eguerdian gertatu zen: soldadu sonanbulua gauez goardia egin ondoren goizeko hamarrak inguruan oheratu bait zen. Agintariek mutila soldadutzatik libre utzi zuten arren, epaitua izan zen tiro-unean bere ekintzetaz kontziente zen ala ez erabakitzeko. Epaileen berediktua, mediku- eta psikiatra-talde batek lagundurik, ahobatekoa izan zen: “ERRUGABEA”. Lo zegoen bitartean mutil hura ez zen, inola ere, bere ekintzen erantzule.

Sonanbuluak eta sexua, sonanbuluak eta hilketak…

Sonanbuluek oharkabean egiten dituzten kontuen harira, eta tarteka gertatu izan diren kasu zehatzei tiraka, asko idatzi da ohartu gabe sexua izatearen edo ohartu gabe norbait hiltzearen inguruan. Hainbat filmen gidoirako ere eman du gaiak, noski. Sleepwalking da horietako bat, beste askoren artean.

Hemen gai horiei buruzko zenbait kontu, batzuetan zientziaren ikuspegitik, eta beste batzuetan morboaz harago helduleku askorik ez duten albisteetatik:
· Sexo sonámbulo (BBC, 2004-10-17).
· Sleepwalking woman had sex with strangers (New Scientist, 2004-10-15).
· ‘Sleepwalker’ accused of murder (BBC News, 2005-03-10).

Gai honi buruzko estekak eta informazio osagarria:
· Sonanbuluak (zientzia.net, Teknopolis, erreportajea, bideoan).
· Sonanbuluak. Gauez baina konturatu gabe (Jabier Agirre, Elhuyar aldizkaria, 1986-12-01).
· Sonambulismo (wikipedia, gazteleraz).
· Sleepwalking (h2g2, 2002-12-23).
· La noche temática: parasomnia y sonambulismo (dokumentala, bost zatitan, youtuben).

Amaitzeko, alabaren bideo bat, duela hiru urtekoa. Bi urte besterik ez zituen Araitzek orduan…