[45] Gari Kasparov. Errege beltza.

Anatoli Karpoven izena Gari Kasparoven ibilbidearekin lotuta geratu da ezinbestean. 1984az geroztik jokatu zituzten munduko lau txapelketen finaletan, bakoitzak Sobietar Batasunarekiko zuen ikuspegia osagai esanguratsua izan zen, eta tentsioa xake taulan ez ezik maila politikoan, adierazpenetan eta epaileen erabakietan ere islatu zen.

Gari Kimovitx Weinstein Bakun jaio zen, Azerbaijango hiriburuan, Kaspio itsasoaren magalean, 1963ko apirilaren 13an. Klara Xagenovna Kasparian armeniarra zuen ama. Aita, berriz, Kim Moisejevitx Veinxtein errusiarra. Haurrak zazpi urte zituenean hil zen aita, leuzemiak erasanda, eta amaren abizena hartu zuen semeak. Arazoak saihestearren, aita judua zela ezkutatu eta amaren abizen armeniarra apur bat errusiartu zuten: Kasparov.

Xakean aitarekin ikasi zuen, eta gurasoak laster ohartu ziren egundoko gaitasuna zuela, xakearekin lotutako ariketak edo mansubatak ebazteko zuen erraztasunagatik. Aita hil zenean, beraz, seme bakarra xakean gailurrera iristeko trebatzea erabaki zuen amak, eta ahal zuen guztia laguntzea horretan. Ez zuen hutsik egin.


[Gari Kasparov, 11 urte zituenean, 1974an].

Sobietar Batasunean ohikoak ziren haurrak eta gazteak sortzaile edo kirolari gisa zailtzeko zentroak. Horietako 3.500 inguru zituzten lurralde osoan barrena. Baita Bakun ere, eta amak hara bideratu zuen Gari Kasparov, zazpi urte zituenean. Ederki moldatzen zenez, hamar urte zituenerako Mikhail Botvinniken xake eskolaren ateak zabaldu zizkioten, eta laster gailendu zen bateko eta besteko partida, erakustaldi eta txapelketetan. Sobietar Batasuneko txapelketa, esaterako, 1976an irabazi zuen lehen aldiz gazteen mailan, 13 urterekin. Hurrengo urtean, bigarren aldiz.

Harrezkero, mugarik gabe egin zuen gora. 1978an Sokolskiren Oroimenezkoa irabazi eta maisu titulua eskuratu zuen, eta Sobietar Batasuneko txapelketarako sailkatu zen, 15 urte besterik ez zituenean. Bi urte geroago irabazi zuen gazteen arteko munduko txapelketa, eta 18 urterekin lortu zuen Nazioarteko Maisu Handia izendapena. Gailurrera 1984an hurbildu zen, Hautagaien Txapelketa irabazi eta Munduko Txapelketaren finalean Anatoli Karpovi koroa kentzeko aulkia lortu zuenean.

Xakea eta politika

Luzea bezain gogorra izan zen Moskun 1984an hasi eta hurrengo urtean amaitutako norgehiagoka hura, baina azkenean, 1985eko azaroaren 9an Gari Kasparovek irabazi zuen Munduko Xake Txapelketa. 22 urte zituen. Besteak beste, munduko txapeldun gazteena bihurtu zela nabarmendu zuten hedabideek, eta urte askoan eutsi diote kontu horri, Maia Txiburdanidze georgiarrak 17 urterekin lortu zuela ahaztuta eta isilduta. Genero kontuak eta emakumeen ikusezintasuna, beste behin ere.


[1985ean koroatu zen, Munduko Txapelketa irabazita, 22 urterekin].

Karpoven eta Kasparoven arteko lehia estuak atal berriak izan zituen, eta Munduko Txapelketaren hurrengo finaletan ere aurrez aurre izan ziren biak: 1986an (Londres-San Petersburgo), 1987an (Sevilla) eta 1990ean (New York-Lyon). Alde handirik gabe, baina azkenean Kasparovek irabazi zituen guztiak.

Sobietar Batasuna urmeldu eta desagertu zen garaiarekin bat egin zuten norgehiagoka haiek, eta horrek politikoa ere bihurtu zuten lehia. Karpov sobietarren boterearen eta batasunaren aldekoa zen bitartean, Kasparov aldaketaren aldeko ikurra bihurtu baitzen.

Sobietarren sistema politikoa eta ekonomikoa aldatu nahian, Alderdi Komunistaren barruan Perestroika izeneko mugimendua abiarazi zuen Mikhail Gorvatxov idazkari nagusiak, eta merkataritza erreformak sustatu zituen. Horiek eragin handia izan zuten ordura arte sozialistak izandako Sobietar Batasuneko 15 errepublika federatuetan, eta gatazka soziala, politikoa eta ekonomikoa hauspotu zuten, azkenean zenbait errepublikek batasunari uko egin, independentzia aldarrikatu eta 1991n ofizialki Sobietar Batasuna desagertu arte.

Munduaren begietara, Karpov Errusia handiaren eta Sobietar Batasunaren ordezkaria izan zen. Kasparov, aldiz, 1991n independentzia aldarrikatu zuen Azerbaijango errepublikan sortutakoa, aldaketak askatasuna zekarrela sinetsi zuena eta sobietarren botereari aurre egin ziona.

1980ko hamarkadan Alderdi Komunistako kidea eta Komsomol gazte erakundeko ordezkaria izan zen, Karpov bezala. 1990ean, ordea, alderdia utzi eta bidelagun izan zen Errusiako Alderdi Demokrataren sorreran. Gerora, urte askoan hainbat koalizio eta fronte osatzen aritu zen, eta 2007an Beste Errusia koalizioaren izenean Errusiako lehendakaritzarako hautagai izateko asmoa ere agertu zuen, beti ere Vladimir Putin presidenteari aurre eginez. Urte hartan bertan atxilotu egin zuten koalizioaren mitin batean, eta bost egun egin zituen kartzelan. 2012an ere atxilotu zuten, Pussy Riot musika taldearen aurkako epaiketaren atarian, punk-rock talde feministaren alde agertu zenean. Gaur egun, mendebaldeak hauspotuta, Errusiako presidentearen aurkari eta oposizioko kide sutsuenetakoa izaten segitzen du.


[Kasparov atxilotu eta kartzelaratu egin zuten 2007an, Beste Errusia koalizioren mitin baten ostean].

Gailurrean, bide berrien bila

Xakeari dagokionez, inoiz sortu den jokalari onena da askorentzat. Hainbat aldiz munduko txapelduna izateaz gain, ELO puntuen sailkapenean lehen postuan denbora gehien eman duen jokalaria ere izan da. 1986tik 2005era eutsi zion lehen postu horri. Gainera, 1999ko uztailean 2.851 puntura heldu zenetik, xakearen historian ELO puntu gehien lortu izanaren marka ere ezarri zuen, Magnus Carlsen norvegiarrak 2012an gainditu zuen arte. Olinpiar Jokoetan ere urrezko hamabost domina irabazi zituen, taldeka zein bakarka: lehen zortziak Sobietar Batasunaren izenean eta, hura desagertu ostean, beste zazpi Errusiaren izenean.

Gailurrean egon zen bitartean, bidegabea iruditzen zitzaiona salatu eta irauli behar zuela sinetsita, politikan ez ezik xakean ere ezarritako arauei aurre egiten ahalegindu zen, eta urte askoan gorabehera ugari izan zuen, batez ere Nazioarteko Xake Federazioarekin. Lehen aldiz Munduko Txapelketa irabazi ondoren hasi zen haserretzen FIDErekin. Urte batzuk geroago, maisu handiek baldintza hobeak merezi zituztelakoan, Xakearen Elkarte Profesionala sortu zuen 1993an, eta bi aldeen arteko harremanak zeharo ozpinduta, Kasparovek sortutako elkartea ere Munduko Xake Txapelketa antolatzen hasi zen. Horrek zeharo zatitu zuen goi mailako xakea, eta arrakala erabatekoa izan zen, ekaitza apaltzeko ahaleginen ondoren 2006an urak bere onera itzularazi zituzten arte. Gerora, zatiketa hura sortu izana bere ibilbidean egindako akatsik handiena dela adierazi izan du Kasparovek.


[Gari Kasparov, 1997an, Deep Blue ordenagailuaren aurkako lehiarako entrenamendu saioetan. Argazkia: Ted Thai].

Bide berriak zabaltzeko ahaleginean, berariaz xakean jokatzeko sortutako ordenagailuen aurka lehiatzen ere aitzindaria izan zen, eta oihartzun handia izan zuten munduko txapelduna izan zen bitartean ordenagailuen aurka onartu zituen erronkek. Deep Thought (1989), Deep Blue (1996, 1997), Deep Junior (2003) eta X3D Fritz (2003) ordenagailuen aurkako norgehiagokak izan ziren sonatuenak, eta ikusmin handia eragin zuten, gizakiek sortutako makinek munduko xake jokalari onena mendean hartzea mugarria baitzen adimen artifizialaren historian. Deep Blue ordenagailuak Kasparovi irabazi egin zion 1997an, eta handik sei urtera jokatutako bi norgehiagoketan ere berdinketaraino estutu zuten.


[Ikusmin handia sortu zuen Kasparoven eta IBMren Deep Blue ordenagailuaren arteko lehiak, 1997an].

Gainerakoan, urte haietan xake taularen aurrean ez zuen aurkari askorik izan, eta nazioarteko hainbat txapelketa irabazi zituen batean eta bestean. Goi mailako beste hainbat jokalarik bezala, ordea, aitakeriaz hitz egin zuen emakumeen gaitasunaz. Judit Polgar gailentzen hasi zen urteetan, esaterako, honakoa esan zuen hungariarrari buruz: “Xakerako talentu handia du, baina azkenean emakume bat da, eta ez dago borroka luze batean iraun dezakeen emakumerik”. Polgarrek 2002an irentsarazi zizkion hitzak, Errusia Munduaren Aurka izeneko txapelketan Kasparov mendean hartu zuenean (hemen partida ikusgai).

Arrakastaren marka eta amaren galera, erbestean

Goi mailako xake jokalari eta profesional modura erretiratzea erabaki zuen 2005ean, eta harrezkero politikan, idazten eta xakea sustatzeko ekimenetan aritu da. Liburugintzan arrakasta handiko egilea da, eta xakearen inguruko 30 bat liburu argitaratu ditu. Xake ikasgaiak (1997), Nire aitzindari handiak (2003-2006) izeneko bilduma mardula eta Xakeak bizitza nola imitatzen duen (2007) dira horien artean ezagunenak.

Nolabait, Gari Kasparov marka bihurtu da mendebaldean. Kondaira bizirik dago, eta xakearen historiako jokalari handienetakoa izateaz gain, arrakasta lortzeko eredutzat eta demokraziaren aldeko ekintzailetzat aurkezten dute hedabideek edota hitzaldiak ematera gonbidatzen duten enpresarien elkarteek.

Klara Xagenovna Kasparian, Gari Kasparoven ama, 2020ko abenduaren 25ean hil zen, Moskun, 83 urterekin, COVID-19ak erasanda. Alargun geratu zenetik, semearen orube sendoena eta zorrotzena izatea erabaki zuen, eta munduan barrena haren bidaide izan zen askotan, txapelketa edo ekitaldi garrantzitsuenetan bertatik bertara babestuz. Elkarrekin ez zeudenean, amari deitzen zion Kasparovek nonbaitera heldu orduko, ongi iritsi zela esateko. Hala ere, ama agurtzera, hiletara eta ehorztera ez zen joan Moskura. Gaur egun nazioartean Vladimir Putinen aurkari sutsuenetakoa izateak segurtasun neurriak muturreraino zorroztera eraman du, eta errusiarren zerbitzu sekretuek edonoiz pozoinduko duten beldur da. Horregatik, ez du inon ezer jaten eta edaten erabateko konfiantzako lekuetan ez bada, eta ez du sekula bidaiatzen Errusiako Aeroflot hegazkin konpainiaren hegaldietan.


[Klara Xagenovna Kasparian, semearekin].


[Klara Xagenovna, Gari Kasparoven ama, 1985ean. Argazkia: Maria Moreno/El País].

Beldur horren eraginez, erbestean bizi da. Neguan New Yorken, eta urtaro eguzkitsuenetan Kroazian, kostaldeko Makarska herrian duen etxean. Lehendik ere han igaro ohi zituen udak, Adriatiko itsasoaren eta Biokovo mendien magalean. Gainera, 2014az geroztik kroaziar herritartasuna eta pasaportea du. Izan ere, Sobietar Batasunarekin batera Jugoslavia ohia ere amildu eta Kroaziak independentzia aldarrikatu zuenean, Kasparov munduko txapelduna zen, eta babes handia eman zion herrialdeari. Harrezkero, kroaziarrentzat askatasunaren bidean eskua luzatu zien laguna da Kasparov, eta esker onez itzuli diote garai hartan jasotako babesa.


[Gaur egun Kroaziako herritartasuna du Gari Kasparovek, eta Makarskan bizi da].


[Kroaziako kostaldean dago Makarska, Adriatiko itsasoaren eta Biokovo mendien magalean].