Xakeari buruzko euskarazko kazetaritza Ajedreza euskeraz izenburupean Euskalzale aldizkariak 1897an argitaratu zituen bi orrialdeekin hasten da. Azkueren zuzendaritzapean plazaratutako orrialde haiek, ordea, ez zuten segidarik izan, eta XX. mendeak aurrera egin arte euskarazko gainerako agerkarietan ere nekez aurki daitezke xakeari buruzko albisteak, bilatzen ahalegindu arren. Euskaraz ez dugu xakeari buruzko aldizkari espezializaturik izan, eta aleka plazaratu diren albisteak eta orrialdeak dira arrasto bakarra.
Zeruko Argia aldizkariak, esaterako, Bergarako jaietan antolatutako xake bizidunari buruzko albiste laburra plazaratu zuen 1973ko uztailaren 1ean, Mendikoik sinatuta: “Xake biziduna, pelotalekuan izan zan, baiñan egiaren alde esan bear degu, ori leenago ere egin zala erri ontan” (hemen irakurgai).
Bost urte geroago, Anaitasuna aldizkariak bi orrialde eskaini zizkion xakeari, eta I. Zuazok sinatuta xakearen historia, Karpov eta Kortxnoiren arteko Munduko Txapelketa, irudien izenak, eta xakean jokatzeko gai ziren lehen ordenagailuak izan zituen hizpide, jokoa jarraitzeko oharrekin batera. Gainera, “Greenblatt konputadorea” eta Bobby Fischerren arteko partida ere argitaratu zuen, bere horretan.
Geroago, 1980ko hamarkadan batez ere Egin egunkaria izan zen xakearen ingurukoak euskaraz eskaini zituena. Igandero argitaratu ohi zuen JaiEgin gehigarriaren baitan, Joka ezazu xakean Jaieginekin atala sortu zuen, eta erreferentzia garrantzitsua izan zen euskal xakezaleentzat. Jon Esturok eta Maximo Aierbek Soriako kartzelan idatzitako Xake (1985) liburuaren hitzaurrean ere aipatu zuten atal hark eman ziela azken bultzada xakeari buruzko euskarazko lehen liburua idazteko.
Euskaldunon Egunkaria sortu zenean heldu zen aldaketa. 1990eko abenduaren 6an plazaratu zuen lehen zenbakia euskarazko egunkari nazionalak, eta hurrengo egunean bertan orrialde bat eskaini zion xakeari. Kasparoven eta Karpoven arteko lehiaren garaia zen, Munduko Txapelketaren oihartzuna handia zen orduan hedabideetan, eta horrela islatu zuen Egunkariak: “Karpoven azken garaipenari esker pil-pilean jarri da Lyongo lehia”. Felix Izeta xake jokalari zarauztarraren iritziarekin osatu zuten Xabin Makazagak sinatutako albistea.
.
Abendu hartan xakea zortzi aldiz agertu zen euskarazko egunkariaren kirol orrialdeetan, eta behin baino gehiagotan izan zen albiste nagusia. Iruñeko Oberena Txapelketa ere jokatu zen hilabete hartan, eta Felix Izetarekin batera Viktor Kortxnoi eta Polgar ahizpak ere tartean zirenez, jarraipen estua egin zioten txapelketa hari. Hurrengo hilabeteetan eta urteetan ere xakeari lekua egin zion Egunkariak, eta Izetaren iritziak ere ohikoak izan ziren. Xakearen oihartzuna apalduz joan zen heinean gutxitu ziren albisteak ere kirol orrialdeetan, tarteka gehigarriren batean edo bestean xakeari buruzko erreportajeak argitaratu zituzten arren, Nafarkarian bereziki.
XXI. mendearekin batera, ordea, Josu Tornay heldu zen. Euskal herritartutako kataluniarrak 2000ko urtarrilaren 2an argitaratu zuen xakeari buruzko lehen albistea Egunkarian, eta harrezkero etenik gabe aritu da horretan, gaur arte. Berria egunkarian ere Arrasaten errotutako xake jokalaria da xakeari buruzko albiste, kronika, erreportaje eta elkarrizketetan espezializatutako kolaboratzailea. Dozenaka eta dozenaka idatzi ditu azken hogei urteotan, eta euskal irakurleei oro har haren lumatik heltzen zaizkie xakeari buruzkoak.
Tornay duela 25 urte heldu zen Euskal Herrira, 1996ko martxoan, eta euskara ikasten hasi zen berehala. Hiru urte geroago, ederki moldatzen zen. Ordurako, ordea, behera egin zuen xakeak euskarazko prentsan zuen lekuak eta, egoera irauli nahian, xakearekiko bere zaletasuna eta ezagutza eskaini zituen, Egunkariak behar zuenerako. Martxelo Otamendi zuzendariarekin bildu eta ohartzerako xake kontuei buruzko kolaboratzailea bihurtu zen: “Hortik aurrera oso kolaborazio polita sortu zen. Hasieran nik proposatzen nituen gaiak, baina denbora apur bat pasatuta, askotan kirol saileko arduradunak idazten zidan, torneo garrantzitsuren bat jokatzekoa zela eta antzekoak jakinda, artikulu, elkarrizketa edo kronikaren bat eskatuz. Hori izan da istorioa gaur arte. Boladak egon dira, eta batzuetan gehiago eta beste batzuetan gutxiago idatzi dut, baina xakeak bere tokia izan du behintzat hogei urtean, euskaraz, hasieran Egunkarian eta gero Berrian”.
Azken kazeta honentzat Gari Kasparov ere elkarrizketatu zuen Iruñean, 2004ko irailean, gaztetan ikasi zuen errusieraz moldatuta, azerbaijandarraren harridurarako: euskarazko egunkari baterako elkarrizketa erantzuten ari zitzaion errusieraz mintzo zen kataluniar bati.
[Josu Tornay. Argazkia: Julio Calleja. goiena.eus].
Ikasketaz telekomunikazio ingeniaria da Tornay, eta enpresen administrazio eta zuzendaritzan masterra du. Profesionalki, berriz, teknologiarekin eta industriarekin lotutako erakundeen eta enpresen kudeatzailea izan da nazioartean. Haurra zenean ikasi zuen xakean, osabarekin, eta hamalau urte zituenean heldu zion buru-belarri jokoari. Harrezkero, nazioartean batean eta bestean aritu da xakean, eta mundu mailako txapelketetan ere parte hartu du. Baita euskal selekzioaren ordezkari modura ere. Arrasate Arlutz Xake Elkarteko lehendakaria izan zen 2000-2018 urteen artean. Arrasate Hiria Nazioarteko Xake Txapelketa ere sortu zuen 2001ean, eta harrezkero mimoz eta pasioz aritu da antolakuntzan. Xake irakaslea ere izan da.
Xakearekiko lilura euskal irakurleei ez ezik seme-alabei ere helarazi die. Haizea Tornay, alaba, 14 urterekin hasi zen markak hausten, adin guztietako emakumeen artean gailendu eta Gipuzkoako txapeldun absoluturik gazteena bihurtu zenean, 2018ko txapelketa irabazita. Gaur egun Alemaniako federazioarekin aritzen da nazioarteko txapelketetan, mundu mailako sailkapenean gora egiten ari den bitartean. Aritz Tornay ere aitaren eta arrebaren bidean ari da nabarmentzen, eta 2019an Gipuzkoako txapeldunordea izan zen alebinetan.
[Haizea Tornay, 2019an, Benidormen, XVIII. Nazioarteko Gran Hotel Bali Xake Jaialdian].
Gainerakoan, Josu Tornayk Berria egunkarian plazaratutakoez gain, azken urteotan euskarazko aldizkariek ere tarteka argitaratu izan dituzte xakeari buruzko erreportajeak, batez ere xakea heziketan bidelagun hartuta eskoletan abian dituzten egitasmoak azaltzeko.
Era berean, komunikazioak izan duen eredu aldaketaren lekuko dira bateko eta besteko xake elkarteen webguneetan euskaraz argitaratzen diren albisteak ere. Ez dute papererako bidea egiten, eta oro har ezezagunak dira euskarazko hedabideen ohiko irakurleentzat, baina bada urtez urte xakearen berri euskaraz ematen lan ederra eta handia egin duen hainbat. Horien artean, Eibarko Kirol Elkartearen xake batzordearen eta Hondarribia-Marlaxka Xake Elkartearen webguneak nabarmendu daitezke, Xakea Euskaraz 2.0 ekimenaren xakea.org webgunearekin batera.
[Josu Tornayk Gari Kasparovi egindako elkarrizketa. 2004ko irailaren 18an argitaratu zuen Berria egunkariak. Irudiaren gainean klik eginda ikusi edo eskuratu daiteke PDFan].
Erreferentziak:
·Aierbe, Maximo & Esturo, Jon: Xake. Debako Irakaskuntza eta Kultur Aurrerapenaren Aldeko Elkartea, 1985.
· ‘Euskalzale’, 1897. Ajedreza euskeraz.
· Josu Tornay: “Una de las virtudes del ajedrez es que ayuda a los chavales a aprender a tomar decisiones y hacer planes”. Noticias de Gipuzkoa, 2010-10-24.
· Josu Tornayk Berria egunkarian argitaratutako lanak.
· Mendikoi: ‘Bergara’, in Zeruko Argia, 1973-07-01/08. 8. orrialdea.
· Xakea Euskaldunon Egunkarian.
· Zuazo, I.: ‘Xake jokoa’, in Anaitasuna, 1978-12-01. 373 zenbakia. 34-35 orr.
————————–
· Xake taularen zuri beltzetan.
Orain arteko atal guztiak hemen irakurgai: labur.eus/xaketaula
kalaportu, itsasontzi gorri bat... 
Utzi iruzkina